Velizar Antić

Tema pod ovim nazivom je logičan izbor s obzirom na činjenicu da je kulturno-istorijski kontekst podijeljenog i postkonfliktnog društva Bosne i Hercegovine umnogome određen religijom. Pravoslavlje, katoličanstvo i islam presudno su oblikovali postojeće nacionalne identitete Srba, Hrvata i Bošnjaka. Njihove nacionalne elite su još početkom 20. vijeka formirale prve partije sa jasnom religijskom osnovom i pripadnošću. Taj kontinuum parto-religijskog pozicioniranja je prekinula jednopartijska vladavina Saveza komunista uspostavljena polovinom 20. vijeka. Starom konceptu parto-religijskog samodefinisanja okreće se najveći dio nacionalnih elita u vrijeme obnove višepartizma 1990. godine. Taj trend se nastavlja i u postdejtonskoj Bosni i Hercegovini gdje većina relevantnih partija imaju nacionalno-vjersko utemeljenje i istu takvu biračku bazu. Odnos religije i politike jedno je od centralnih pitanja u Bosni i Hercegovini i u tome se nalazi društveno opravdanje ovog istraživanja. Njegovo naučno utemeljenje je u stalnoj potrebi da se dodatno ispitaju i naučno valorizuju različite kauzalnosti unutar vjerski podijeljenih društava od kojih je jedna od osnovnih odnos između partija i religije.

Cilj rada je da putem analize sadržaja najznačajnijih političkih dela Džona Stjuarta Mila izloži osnovne postavke Milovog koncepta predstavničke vlade, kao i da pruži podrobnu analizu ključnih argumenata koje je čuveni mislilac izneo u prilog tezi o predstavničkoj vladi kao idealnom obliku vlasti ko­me bi trebali da streme svi narodi i zajednice. Takođe, autor rada nastoji da čitaocu približi Milovo viđenje same demokratije, sa posebnim osvrtom na njegovu analizu osnovnih nedostataka koje koncept predstavničke demokratije, i pored svih prednosti, ipak sadrži. Uradu je, u okviru uvoda, prvo dat istorižski osvrt na lik i delo Džona Stjuarta Mila, da bi se potom pozabavili problemom nastanka i formiranja dobre vladavine, kao i analizom njenih sa stavnih elemenata. Središnji deo rada čini analiza Milovog koncepta predstavničke vlasti kao «idea­la» tj. najpoželjnijeg oblika vladavine. Na posletku autor prelazi na pitanje osnovnih slabosti i mana predstavničke demokratije, kao i na problem odnosa predstavničke vlasti i demokratijeuopšte.

Bosna i Hercegovina je složena država i svojevrsni eksperiment mogućeg zajedničkog života muslimana i hrišćana u okviru jedne države prema kriterijumima liberalne zapadne demokratije. Kao takva, ona i posle dvadeset godina od potpisivanja Dejtonskog mirovnog sporazuma, traži mehanizme pomoću kojih bi mogla da funkcioniše kao konsocijativna demokratija modernog zapadnog tipa. Uz sve probleme koji je prate na ovom putu, imamo i jednu novu društvenu pojavu, koja je bila nekarakteristična za ove prostore sve do građanskog rata devedesetih godina dvadesetog veka, a to je pojava vahabijskog pokreta. Cilj rada je pokušaj dovođenja u vezu vahabijskog pokreta i njegovog koncepta funkcionisanja države sa jedne strane i pokušaja formiranja moderne konsocijativne demokratije u Bosni i Hercegovini sa druge strane. Sama suština konsocijativne demokratije jeste delovanje raznih segmenata društva na principima tolerancije, dogovaranja i uvažavanja interesa različitih grupa u jednoj državi. Sa druge strane, sa pripadnicima vahabijskog pokreta nije moguće sprovođenje u delo ovih principa, jer oni zauzimaju jedan totalitaran stav kako treba da bude organizovano društvo i ne poseduju ni minimum uslova za uvažavanje drugog mišljenja. Iz ovoga proizilazi da je vahabijski pokret u svojoj suštini antidemokratski ustrojen, a samim tim i antidejtonski i da je nemoguća koegzistencija ova dva modela u okviru jedne države. Zaključak koji se nameće je da će Bosna i Hercegovina biti sve dalje od modela moderne konsocijativne demokratije i građanske države u onoj meri u kojoj na njenoj teritoriji bude jačao vahabijski pokret i ideje za koje se on zalaže.