Stefan Surlić

U radu se analizira princip teritorijalnog integriteta u kontekstu spora oko finalnog statusa Kosova i Metohije. Ne određujući se prema pravnim sporovima, autori pružaju pregled teorijske debate o teritorijalnom integritetu definišući političke posledice po teritorijalni integritet Srbije od momenta jednostranog proglašenja nezavisnosti Kosova* 2008. godine. Uprkos konstanti koja se ogleda u pominjanju integriteta neodvojivo od suvereniteta, u radu se ističe politička praksa u kojoj je „teritorijalni integritet” Srbije pretočen u apel drugim državama da poštuju princip nepovredivosti granica. Podrška nezavisnosti Kosova od strane vodećih zapadnih zemalja uslovilo je Srbiju na dijalog sa privremenim, a potom permanentnim institucijama uprave u Prištini. U radu se zaključuje da je teritorijalni integritet sveden na deklarativnu dimenziju, budući da je politički zahtev za zaštitom prava srpske zajednice ne teritoriji Kosova i Metohije obavezalo Beograd na mnoge ustupke, uključujući priznanje suverenog prava institucija Prištine.

Rad se bavi inicijativom „Otvoreni Balkan” sa namerom da kroz kritičku analizu diskursa ustanovi dominirajuće pozicije zemalja Zapadnog Balkana o ovom obliku regionalne saradnje. Autori će pokazati da su politički diskursi prema regionalnoj integraciji, sa jedne strane, proizvod unutrašnjeg nedovršenog procesa izgradnje države i nacije, dok su sa druge, direktna posledica otvorenih bilateralnih pitanja i odsustva jasne perspektive članstva u Evropskoj uniji. U radu se dokazuje da dominirajući negativni diskurs o inicijativi „Otvoreni Balkan” postavlja znak jednakosti između regionalne integracije i straha od gubitka suverenosti kako nad unutrašnjim političkim procesima, tako i nad putem evropskih integracija.

Rad identifikuje mehanizme zaštite srpskog verskog i kulturnog nasleđa na Kosovu definisane Ahtisarijevim planom i analizira njihovu dosadašnju primenu. Autori imaju za cilj da ukažu na to da status srpskog kulturnog nasleđa na Kosovu uključuje ali i nadilazi pitanja zaštite, očuvanja i neometane upotrebe u verskim obredima. Kulturno nasleđe ima duboko politički kontekst, koji je do sada bio zanemaren u srpsko-albanskim odnosima, sa uverenjem da će širi sporazum o statusu relativizovati pitanja kulture i identiteta. U prvom delu analiza daje sveobuhvatan pregled pravnih garancija i iskustva u njihovoj primeni, detaljno se bavi primerima zloupotrebe i nepoštovanja usvojenog normativnog okvira, kritikom „posebnog“ statusa za srpsko nasleđe i otvorenim sporovima između Srpske pravoslavne crkve (SPC) i vlasti u Prištini. Ključni nalaz analize je da sadašnje ustavne i zakonske garancije ne mogu biti trajne i efikasne u potpunoj zaštiti srpskog kulturnog nasleđa na Kosovu, kao i da postoji dugogodišnji jaz između propisanih normi i njihove primene u praksi. U drugom delu, tekst daje uporedni pregled posebnih statusa svetih mesta u Evropi. Budući da se eksteritorijalni status često pominje kao konačni model za srpsko versko i kulturno nasleđe, rad je pokušao da ponudi i nekoliko modela teritorijalnih rešenja za manje jedinice, u obliku enklava, eksteritorijalnosti i kondominijuma. Na kraju, autori vrše pregled dosadašnje literature posvećene kulturnom nasleđu u postkonfliktnom periodu i ukazuju na odsustvo univerzalnog normativnog okvira i mehanizama zaštite uprkos razvoju različitih međunarodnih instrumenata.