Snežana Besermenji

Savremeno srpsko društvo opsednuto je višestrukim sindromima isključivosti. Ova pojava specifično je uočljiva na političkoj sceni. Već višedecenijski je politika u Srbiji nadmoćno poprište politikantske i ideološki borbe, a marginalni je susret i dia­lektika političkih teorija, strateških analiza i idejnih putokaza. U takvoj konstelaciji vrednosti isključivost je intenzivno prisutna bez obzira da li je levičarskih opredeljenja ili desničarske proveniencije. Jedan od najvažnijih segmenta u nadmetanju političkih elita u Srbiji je i religija. Kao jednom prepoznat faktor u stvaranju i očuvanju nacionalnog identiteta, religija se koristi kao argument nacionalističke retorike ali i anacionalne demagogije. Oba pristupa instrumentalizuju stanovište vere i stvaraju kontraefekat od željenog. Otud proističe put patološkog patriotizma i šizofrenog globali­zma. U ovom radu pokušaćemo da predstavimo jasaniji pristup religiji. Ona je aktivni sastojak ličnosti i deo vrednosne tradicije srpskog naroda. Etnofiletizam je njeno nasilno prilepljeno Janusovo lice koje, pošto deluje blisko, omalovažava hrišćanske vrline. Upravo takva predstava najčešća je zloupotreba religije u političkoj misli kod Srba. Ovim radom želimo da skrenemo pažnju na značaj istraživanja ove teme i protivljenje njenom nerazumnom izbegavanju. Rad pokazuje da politička elita Srbije veru koristi kao sredstvo manipulacije a ne kao sredstvo za dostignuće bolje ličnosti, društva i države.

U radu ćemo predstaviti pokušaj određene grupe srpskih intelektualaca, koji su živeli i u okviru srpske države i u Austro-Ugarskoj monarhiji, da nacionalnoj ideji, početkom 20. veka, daju jedan savremeniji identitet uzimajući u obzir zahtev kompleksne međunarodne situacije, ali i uvažavajući kontinui­tet karaktera nacionalne ideje sa stanovištem koje je negovano tokom 19. veka. Građanska liberalna misao, na ovom dodiru vekova, učinila je evolutivni prelaz od nacionalnog romantizma prema postepenom, istraživačkom, obrazovnom i kulturnom pristupu nacionalnoj ideji u nameri da stratešku nadu Srba, ujedinjenje u samostalnu državu, upotpuni novim saznanjima i pokrene njenu političku realizaciju u savremeno otpornom, prilagodljivom i najmanje turbulentnom smeru. U vezi sa tim mi ćemo se u ra­du osvrnuti na segmente stvaralaštva Jovan Cvijića, Tihomira Ostojića, Isidore Sekulić, Laze Kostića, Vase Stajića, Veljka Petrovića i drugih, a koji se odnose na njihova stanovišta o nacionalnom identitetu.

One of the far-reaching consequences of Serbia's involvement in crucial global events and regional conflicts of the twentieth century was its demographic re-composition. The unstable geopolitical situation in the Balkans, which was intentional, drove the people living there into confronting situations, in which they had to act accordingly. The politics of the elite that ran the country (mis)used various models for dealing with its population– from traditionalism and sacrificing, through migration and colonization, to modernization and cosmopolitanism.  Each of these models has had its highs and lows. The extremes of these models testified more to senseless wanderings than to a responsible demographic policy. This resulted in an unenviable and almost irreversible demographic decline in Serbia.  Unlike today, in the early twentieth century the Serbian nation was considered as one of the youngest in the world, relative to its population size. In this paper we shall present numerous warnings of our contemporaries that the issue of preserving the population is far more important than short-sighted social ideas of the emotionally driven. Unfortunately, this attitude is usually interpreted as an unpatriotic act of dubious intentions. It often took very little time to go from exaltation to resignation. Events have shown that the identity often lacked stability. The irrational elements in creating the identity in Serbia has been and remained one of the greatest challenges of a responsible population policy.