Salih Selimović
DANAK U KRVI (DEVŠIRMA)
O devširmi ili danku u krvi, adžami oglanima i janičarima pisano je dosta na osnovu istorijskih izvora i naše i strane provenijencije. Mnogi naši istoričari su se bavili ovom temom kao jednim od najtragičnijih procesa koji su se dešavali u našim zemljama u prvim vekovima Osmanlijske vladavine. Razume se, da su se time bavili i brojni turski naučnici nastojeći da tome daju značaj jednog opravdanog procesa u vreme tursko-osmanske imperijalne ekspanzije ipak priznajući da to po šerijatu i Kur֨ anu nije bilo dozvoljeno. Pisano je i slobodnom naracijom kao što su često činili književnici i publicisti. Svako je imao neki svoj pogled na tu specifičnu pojavu nastalu na Orijentu koju su u naše zemlje doneli Turci Osmanlije kao osvajači i viševekovni okupatori. Ovaj rad je deo autorovog istraživanja uzroka i posledica islamizacije na srpskom etničkom i i kulturnom prostoru čemu su značajno doprineli devširma ili danak u krvi, adžami oglani, janičari, turski visoki državni i verski funkcioneri koji su bili poreklom iz naših krajeva.
ISLAMIZACIJA I DVOVERJE KOD NAŠIH MUSLIMANA
Ovaj rad je deo širih autorovih istraživanja fenomena islamizacije našeg naroda i dosta prisutnog sinkretizma za vreme osmanlijske vladavine u našim zemljama. Posebnu specifičnost je taj društveno-istorijski proces imao u oblastima Stare Raške (Polimlje, Kolašin, Pešter, Bihor) s obzirom na njen geopolitički položaj, seobe, migracione i demografske procese uzrokovane tursko-osmanskim osvajanjima i viševekovnom vladavinom. I pored radikalne islamizacije u 18. veku ostaci hrišćanskih tradicija su se održale dugo, pa i do današnjih dana. Čak je dugo bilo prisutno i dvoverje, najčešće prikriveno, mada su žene to manje krile, jer su bile tvrdokornije u pređašnjoj veri.
POJAVA ISLAMA NA BALKANU U SREDNJEM VEKU
Želimo da ovaj rad bude jedan skroman doprinos upoznavanju sa prvim kontaktima Južnih Slovena sa islamom, a istovremeno i da podseti na nepostojanje bilo kakve veze sa kasnijom islamizacijom u osmanskom periodu. Istorijskoj nauci su poznati neki izvori u vezi sa pojavom islama među Slovenima, a posebno Južnim Slovenima na Balkanu i Jugoistočnoj Evropi. Arapski, zapravo islamski misionari su skoro u isto vreme širili svoju veru kada i hrišćanski. Međutim, Južni Sloveni su se opredeljivali za primanje hrišćanstva iz Vizantije ili sa Zapada, zavisno od toga kome su bili bliži i potčinjeniji. I oni pojedinci ili grupe koje su prihvatali islam su kasnije bili proterani ili su postepeno prešli u hrišćanstvo bilo u istočno ili pravoslavno i u zapadno ili katoličko. Sve se to događalo mnogo pre osvajanja Balkana od strane Osmanlija. Muslimani iz perioda turske okupacije nisu ni u kakvoj vezi i kontinuitetu sa onim retkim muslimanima iz predturskog doba.