Nenad Ž. Petrović

Članak tretira prelomne godine za raspad Varšavskog ugovora i sudbinu socijalizma u Istočnoj Evropi što je imalo odraza na situaciju u Jugoslaviji. Rad je utemeljen najviše na do sada neobjavljenim dokumentima diplomatskih predstavništava SFRJ u Varšavi, Pragu i Berlinu iz 1988-1989. godine. Korišćena je i opšta literatura za tematiku hladnog rata i posleratnu istoriju Evrope. Posle uvođenja „perestrojke“ u SSSR-u ubrzani su reformski procesi u Poljskoj koja je bila najneuralgičnija tačka Istoka. Posledično, kriza se prelivala u druge zemlje socijalističkog bloka centralne Evrope kao što su ČSSR i NDR. Rezultat je bio taj da je umesto proklamovanog reformisanog socijalizma nastupio neoliberalni kapitalizam prekopiran sa Zapada.

Članak na više primera u rasponu od trideset godina ukazuje na političke sukobe civila sa pojedincima u vojsci ili pak protiv stajaće vojske kao ustanove. Narodna radikalna stranka se u prvim godinama svog postojanja protivila stajaćoj vojsci i isticala narodnu vojsku (teritorijalnu odbranu) kao svoj projekat. Kasnije ona dolaskom na vlast napušta svoje programsko opredeljenje. Od 1903. godine tada stvorena Srpska socijaldemokratska stranka nastavila je zalaganje za narodnu vojsku i vodila kampanju protiv stajaće vojske i militarizma podrazumevajući pod njim uticaj vojnog faktora na politički i javni život, preveliko naoružavanje i pretnju po očuvanje mira. Rad je baziran na primarnim izvorima kao što su novinski tekstovi i arhivski dokumenti kao i na literaturi.

Članak predstavlja uporednu analizu delovanja disidenata u Čehoslovačkoj i Jugoslaviji (u Beogradu) krajem 70-ih godina 20. veka. To je vreme posle usvajanja završnog akta Konferencije o evropskoj bezbednosti i saradnji (KEBS) u Helsinkiju. Na osnovu arhivskih podataka Saveznog sekretarijata za inostrane poslove (SSIP) kao i novinskih tekstova (Politika) prikazano je zanimanje jugoslovenske diplomatije i političkih faktora u zemlji za Povelju 77 iniciranu od grupe čehoslovačkih disidenata. U drugom delu članak se bavi delatnošću grupe disidenata u Beogradu a u vezi pojave samizdata ,,Časovnik“ i reakcijom jugoslovenskih političkih i bezbednosnih faktora na nju.