Miroljub Jevtić

Albanski secesionizam koji ugrožava srpsku kulturnu baštinu na KiM je po svojoj ideološkoj suštini islamski. Kako islam dogmatski zahteva neravnopravnost nemuslimana, po definiciji se srpsko kulturno blago nalazi na uda­ru. Ta činjenica da iza albanskog secesionizma leži islam je kod nas potpuno zanemarena. Problem se predstavlja kao delovanje sekularnog i antireligioznog albanskog naciona­lizma, što je netačno. Zbog svega toga ne shvata se kakva sudbina čeka srpsku baštinu na KiM. Nigde u islamskom okruženju nemuslimanske enklave nisu uspele da opstanu i polako nestaju. Albanski problem koji je oduvek bio islam­ski sada se cve više radikalizuje i pretvara i u antialban­ski, u meri u kojoj se albansko pitanje predstavlja kao sekularno. Samim tim jasno je kakva sudbina može da zadesi srpsko kulturno blago i zajednicu.

Međunarodni odnosi su posle 11. septembra dobili sasvim novu formu. Religija kao činilica politike je na velika vrata ušla u svakodnevni život ljudi. Ono što se smatralo prošlošću postalo je sadašnjost. Najvažnija činjenica u tome kontekstu jeste okretanje svetske politike ka obuzdavanju terorizma koji se pozivao na sveti rat u ime islama. Sekularizovana evropska i američka javnost mora da koristi stare istraživačke postupke i da preispituje svoju vladajuću paradigmu, zahvaljujući uvođenju verskog rata u svetsku politiku. Sve to je među naukama koja se bave analiziranjem politike na prvo mesto stavilo politikologiju religije bez koje nije moguće objasniti niti ono što se dešava u svetu niti ono što se dešavalo i dešava na prostorima bivše Jugoslavije u poslednjim decenijima dvadesetog veka.

Politikologija religije je nauka koja poseban akcenat stavlja na verske političke partije. Partija Novi Komeito jedna od uticajnijih političkih partija u Japanu je tipičan primer verske političke partije. Formirala ju je budistička verska zajednica Soka-Gakai sa ciljem ostvarivanja njenih ideja u japanskoj politici. Pod pritiskom javnosti zbog sekularnog karaktera društva Novi Komeito se formalno odrekla veze sa verskom zajednicom. Ali je suštinski partija nastavila da se bori za ideale verske zajednice.

Religije su uvek igrale veliku ulogu u stvaranju mentalnog sklopa svojih sledbenika. Tako je pravoslavlje uticalo na stvaranje srpskog mentalnog sklo­pa. Mentalna struktura Srba je impregnirana pravoslavljem. Od srednjeg veka, posebno od formiranja autokefalne srpske crkve 1219. godine ta činjenica je postavila vidljiva. Pripadnost pravoslavlju je bi­la važnija od pripadnosti narodu. Za vreme viševekovne osmanske vlasti i vlasti Austrijom nad delom Srba ta se činjenica posebno videla. Samo oni koji su ostali pravoslavni ili su svesni svoga pravoslavnog porekla su ostali Srbi. Ti pravoslavni su poveli borbu za obnovu srpske države. I može se reći da je moderna Srbija rođena u borbi koja je slila pravoslavlje i naciju. To se vidi danas kada ke SPC i dalje najuticajnija i najpoštovanija nacionalna institucija.

Uticaj islama na politički život proizvodi jednu posebno vidljivu i važnu pojavu. Radi se o arabizaciji muslimana ne Arapa, sa jedne strane, i promene rasne strukture Arapa sa druge. Usled prihvatanja islama koji je objavljen na arapskom jeziku, muslimani ne-Arapi prihvataju arapski kao bogoslužbeni jezik, a zatim kao jezik komunikacije. Sa vremenom oni odbacuju svoje lokalne jezike i lingvistički se arabizuju. Kao posledica toga i veza sa Arapima polako se sklapanjem brakova mešaju sa Arapima. A kako su brojniji od Arapa njihova rasna struktura preovladava i Arapi se od belaca pretvaraju u crnce.

U proces globalizacije evropske zemlje se uključuju na raz­ličite načine. Neki od njih su individualni, a neki kolektivni. Najvažniji vid kolektivne globalizacije jeste Evropska unija EU. U ovom trenutku većina evropskih država je učlanjena u EU. Među njima su i neke balkanske države: Grčka, Bugarska i Rumunija. Ostale balkanske države takođe pokazuju ozbiljnu nameru da se uključe u EU i postanu punopravne članice. Do uključivanja Grčke u Evropsku uniju u ta je zajednica bila rimokatoličko-protestantsaka. Sa ulaskom grčke menja se i verska suština. Tako da jedna pretežno pravoslavna država i to sa pravoslavljem kao državnom religijom ulazi u sastav EU. To bitno menja versku suštinu Evropske unije. Pored toga priliv radne snage iz zemalja u razvoju još više usložnjava versku sliku evropskog kontinenta. Sve su brojniji pripadnici muslimanske, hindu i budističke vere. Novopridošli su doduše ostajali manjina u tradicionalno rimokatoličkim i protestantskim zemljama. Ali manjina koja iz dan u dar raste i bitno menja nekada isključivo hrišćanski karakter EU Uprkos tome jedna dugi niz godina je samo Grčka bila pripadnica drugog konfesionalnog usmerenja za razliku od ostalih zemalja. Sa ulaskom Bugarske , Rumunije i Kipra bitno se menja verska struktura. Srbija, Ukrajina i Gruzija u takođe pravoslavne . I sve tri pokazuju težnju da se uniji priključe. Ako bi se to desilo pravoslavni bi postali skoro ravnopravni sa rimokatolicima i protestantima u procentualnom odnosima. A eventualno priključenje Rusije bi dovelo do dominacije pravoslavnih. Albanija takođe teži da se u EU uključi. A ona je dominantno muslimanska. Dakle muslimanska Albanija, velike muslimanska zajednica u BIH, Srbiji i Bugarskoj, i brojne muslimanske manjine u zemljama utemeljivačima postavljaju brojna pitanja. Jedno od najvažnijih je i pitanje kulturnog identiteta Evrope. Demohrišćanske i narodne partije žele da se u Ustavu EU naglasi da su koreni Evro­pe judeo-hrišćanski. Leve partije to nisu prihvatile. Tako da ta odrednica nije ušla u nacrt Ustav Evrope. Ali pitanje nije još uvek rešeno i budućnost će biti veoma interesantna.

Breakup of Yougoslavia in 90 ties of XX centuries wasn’t surprise. It was product of very objective acts. Many factors did to disintegrate the state. One of them was Islamic priesthood (ulema). This article wants to show that Islamic clergy from the beginning of Yugoslav state was oriented toward its destruction and transformation into Islamic one. But it is very important to underline that this was legitimate from the point of view of Islamic teaching. The communist leaders don’t want to see that. Article shows all activities o Islamic clergy in that direction. Those activities were publics and have been published into newspaper of Islamic community.

Modern Western world in political sense propagates secular prin­ciple of political organization. This means separation between the state and religion. But even in the most important Western states seculariza­tion has not been completely accepted. Even superficial examination of political system in the West shows that religion is present in their politi­cal organizations. The example of Great Britain is the most impressive one. In England King is a chief of established church of England. In Denmark Lutheran church is established, too. If we analyze other civi­lizations than Christian, we will see similar situation. Islamic, Hindu and Buddhist worlds give similar examples. Having in mind all those facts we can easily conclude that theocracy is not past, bur very present model of political organization in contemporary world.

Na jednoj teritoriji, ili u jednom gradu može postojati sa­mo jedna eparhija u skladu sa pravoslavnom eklisiologijom. Zato nije dobro da se dve pravoslavne jurisdikcije nađu na istoj teritoriji. Ova činjenica se sreće u slučaju SAD, Australije ili Zapadne Evrope. Dakle, postoji više od jedne eparhije u jednom gradu, koja se poklapa sa drugom. Ako istražujemo položaj Srpske pravoslavne crkve sa te tačke gledišta, mi ćemo vrlo često naći da na istoj teritoriji pored Srpske pravoslavne crkve postoje i druge pravoslavne jurisdikcije. Dakle, na istoj teritoriji možemo naći grčku, srpsku, bugarsku, rusku i druge pravoslavne crkve. S druge strane Pravoslavna crkva u Americi je osnovana u cilju da okupi sve pravoslavne vernike u SAD, ali do sada je uspe­la da okupi samo manji deo pravoslavnih vernika. Daleko najveći deo pravoslavnih vernika ostao je vezan za nacionalne crkve, kao što su grčka, srpska, bugarska itd. Ali, s druge strane, očigledno je da bi ova crkva rado da uključi u sebe sve pravoslavne vernike u SAD. Sa te tačke gledišta, jasno je da se interesi Srpske pravoslavne crkve, kao i drugih pravoslavnih crkava, razlikuju od politike Pravoslavne Crkve u Americi.

Kina je velika svetska sila. Ta činjenica često maskira probleme koje tako velika zemlja može da ima. Jedan od njih je islamski ekstremizam. Islamski ekstremizam vezan je pre svega za turkofonsku nacionalnu manjinu koja se naziva Ujgurima. Ali se religijska veza preliva preko etničkih granica pa i drugi muslimani Kine znaju da učestvuju u tom pokretu. Kina se za sada uspešno bori sa ovim fenomenom ali on ni izdaleka nije sasvim prevladan. Pogotovo što nova politika Turske počinje da pokazuje interes za to pitanje. A sve to ugrožava interese Kine u islam­skom svetu, gde se ona snabdeva naftom.

Ideja multikultularnosti je dominanta ideja o regulisanju odnosa među pripadnicima raznih kultura i religija u Zapadnoj Evropi, Severnoj Americi i Okeaniji. Ona počiva na pretpostavci da je budućnost sveta u mešanju različitih kultura, a njihova koegzistencija je sasvim moguća u uslovima ravnopravnosti i uz postojanje sekularnih političkih poredaka. U ovu ideju su ulože­na velika sredstva i mnogo snaga. Vreme je međutim pokazalo da to nije ostvariv cilj. I o tome su se otvoreno izjasnili svi vodeći političari Zapadne Evrope.

U analizi konflikata, rata i nasilja religija sve više počinje da se analizira kao jedan od mogućih činilaca koji bitno utiče na ove pojave. Sa te tačke gledišta važno je ispitati kako sve velike religije gledaju na ove fenomene. U ovom radu će se analizirati pogled pravoslavne forme hrišćanstva na rat, suko­be, nasilje i toleranciju. Pravoslavlje je važna forma hrišćanstva jer je dominantan religijski sistem na velikom delu planete. Ako se ima u vidu da je sama Rusija, kao dominantno pravoslavna, površinski najveća zemlja na svetu pod velikim uticajem pravoslavlja, onda je jasno koliko ovaj fenomen treba analizirati. Koliko je on važan za razumevanje uticaja religije na održanje mira vidi se iz činjenice de premijer Rusije Vladimir Putin i predsednik Dimitrij Medvdev stalno ističu svoju vezanost za pravoslavlje. Pravoslavno shvatanje sukoba, rata i tolerancije se zasniva na osnovnim izvorima hrišćanstva, ali ima i svoje spe­cifičnosti koje su vezane za samu prirodu toga učenja i uslove u kojima pravoslave crkve deluju. U ovom radu će se analizirati svi pomenuti faktori sa namerom da se pokaže da je bez pravoslavlja nemoguće održati svetski mir i razvijati toleranciju među pripadnicima različitih vera na planeti.

Rušenje jednopartijskog sistema i raspad bivše Jugoslavije 90-tih godina 20. veka uvelo je partijski pluralizam u politiku svih novonastalih država. Sa uvođenjem višepartizma uvedena je i religija na političku scenu. U svim novonastalim državama osetio se uticaj religije na politiku. Neke od političkih partija su formirane kao primarno religiozne partije i samim tim uvele religiju kao primarnu političku činjenicu. Druge partije su, mada formirane kao sekularne, pokazale da svoju jasnu inspiraciju nalaze u religiji ili tradiciji vezanoj za religiju. Uticaj ovih partija na politički život i proklamovanu demokratizaciju ka kojoj sve ove države deklarativno teže više je nego jasan. U ovom tekstu će se prikazati kako te političke partije deluju u novonastalim državama i kako svojim radom doprinose de­mokratizaciji. Poseban akcenat će se staviti na analizu razlika političkih programa i političke prakse koje će na najbolji način pokazati koliko pomenute partije zaista utiču na demokratizaciju političkih sistema novonastalih država. Na osnovu toga steći će se stvarna slika koja će pokazati koliko političke partije inspirisane religijom mogu da doprinesu evro-atlantskim integracijama kojoj sve deklarativno teže.

Najvažniji zadatak političke nauke je utvrđivanje slabosti koje mogu da dovedu do razgradnje političkog poretka. Ratovi su sigurno najvažniji izazovi sa kojim se politički poretci susreću. Predvideti moguće ratove je zato najvažniji zadatak političke nauke. Predvideti ra­tove znači utvrditi šta ih može izazvati. Opšti stav političke nauke jeste da ratove ne mogu izazvati religije, jer su religije u stanju odumiranja. Ovaj tekst pokazuje da je taj stav političkih nauka pogrešan. Religije nisu u stanju odumiranja, naprotiv svuda se oceća njihovo oživljavanje. Samim tim oživljene religije postaju jedan od najvažnijih izvora politike. Kako religije sadrže i značajne konfliktne kapacitete postoji mogućnost da najvažniji uzroci ratova u 21. veku budu religije. Tačnije da se u ovom stoleću suočimo sa verskim ratovima.

U Srbiji postoje tri islamske zajednice (IZ): „Islamska zajednica Srbije“, „Islamska zajednica u Srbiji“ i „Islamska zajednica Kosova“. Sve one imaju političke stavove prema Izraelu i Palestini uopšte. Islamska zajednica Srbije se nalazi na teritoriji Srbije i potrebno je da ima dobru saradnju sa državom. Zato joj je cilj da ne daje izjave koje bi se razlikovale od zvanične politike Srbije. Zvanična politika Srbije je da Izrael ima svoje pravo na postojanje u okviru bezbednih granica. IZ u Srbiji prema Izraelu ima isti odnos kao IZ Bosne i Hercegovine. Kakva je ta pozicija vidi se iz činjenice da BiH ima status posmatrača u OIS (Organizaciji islamske saradnje). I konačno Islamska zajednica Kosova koja je vahabizirana i kao takva ima isti odnos prema Izraelu kakav imaju svi vahabiti.

Uticaj Turske na politiku zemalja bivše Jugslavije je trajna činjenica od momenta raspad SFRJ. U analizama turske politike, koje ne manjkaju, preovladava stav da je ta politika sekularna i izazvana nacionalnim i nacionalističkim interesima Turske. Kako je uloga Turske tako predastvljena i u istorijskim udžbenicima. Logično bi bilo da ona danas nailazi na podjednak otpor i u Begradu i Sarajevu ili Prištini. Jer sve ove zemlje još uvek uče da ih je Turska u prošlosti protivno njihovoj volji osvojila i uključila u svoju državu. Ali nije tako. Ni muslimani iz Bosne niti muslimanski Albanci iz Prizrena ne vide Tursku kao okupatora. Naprotiv oni je doživljavaju kao prijatelja i brata i pozivaju da se opet vrati na ove prostore. Razlog zbog koga to čine jeste islam.

Prikaz islama u Gorskom vijencu i ostalim Njegoševim delima predmet je brojnih analiza. Muslimani u ogromnoj većini napadaju Njegoša i optužuju ga da je antiislamski orijentisan. U poslednje vreme, još radikalnije optužbe Gorskog vijenca kao antiislamskog dela dolaze od nekih istaknutih zagovornika nesrpskog crnogorstva. Autori koji su se suprotstavljali ovim napadima imaju jedan ozbiljan nedostatak. Oni nisu upoređivali Njegoševu sliku islama sa slikom koju o toj velikoj i poštovanja dostojnoj religiji daju sami muslimani. Ovaj tekst radi upravo to. Upoređuje sliku islama koju daju muslimani i sliku koju daje Njegoš, sve sa ciljem da se vidi, da li se ove dve slike činjenično ralikuju ili ne.

Na prostorima bivše SFRJ živela je brojna muslimanska populacija. Islam je bitno politička religija gde se vera i politika ne odvajaju. Islam je uticao na kreiranje političkih identiteta kod ove verske grupacije. Kao rezultat, politički identitet muslimana srpskog jezika je formiran na bazi islama. Za razliku od toga, kod Albanaca se stvorio formalno antireligiozni a samim tim i antiislamki politički projekat. Pretpostavka za formiranje antiislamskog političkog modela jeste da je albanska populacija ateistička. Ali bilo je drukčije. Albanci su bili najreligiozniji muslimani SFRJ. Jasno je, onda, da je formalno ateistički politički projekat bio maska za islam koji dolazi iz pozadine. Stoga je ovaj problem veliki izazov za politiku i politikologiju religije.