Mirjana Radojičić

U tekstu se razmatra odnos Evropske unije kao "zajednice vrednosti" prema tekućem ratu na prostorima Ukrajine. Oslanjajući se prvenstveno na metode kvalitativne analize i analize diskursa, autorka istražuje da li je i u kojoj meri EU u tom odnosu potvrdila svoju privrženost vrednostima koje afirmiše kao aksiološki sukus svog identiteta, u prvom redu vrednostima antifašizma i antinacizma, ozbiljno ugroženim dešavanjima u političkom životu Ukrajine od 2014. godine naovamo. U centralnom delu rada ona argumentuje u prilog svom stanovištu da se Unija, zajedno sa SAD kao prekookeanskim saveznikom u ovoj stvari, umesto zaštite ugroženih vrednosti sve vreme tekućeg rata rukovodila sopstvenim geopolitičkim interesom koji je definisala kao potpuni poraz Rusije u tom ratu. A njene kontinuirane isporuke oružja ukrajinskoj strani i mogući i sve izvesniji ruski nuklearni odgovor na te akte, prvi put nakon kubanske krize iz 60-ih godina prošlog veka doveli su svet na ivicu nuklearne katastrofe. Za EU, zaključuje autorka, antifašizam i antinacizam više ne postoje kao vrednosti, one više ne važe jer joj do njih – ukrajinski slučaj o tome nedvosmisleno svedoči – više nije stalo. Pitanje koje se po njenom mišljenju osnovano postavlja je: da li je ikada istinski i bilo?

Predmet teksta je zaostavština Međunarodnog krivičnog tribunala za bivšu Jugoslaviju sagledana u svetlu činjenice da ova pravosudna institucija uskoro okončava svoj više puta produžavani mandat. Autorka se u radu osvrće na više aspekata njenog višedecenijskog poslovanja koji jasno osvedočavaju prevalenciju političkih nad pravnim i moralnim motivima njenih osnivača i finansijera. Reč je, najpre, o kaznenoj politici Tribunala o kojoj autorka govori „tvrdim“ i neumoljivim jezikom brojki. Ona se potom osvrće na praktično-političke reperkusije rečene politike MKTBJ-a, dovodeći ih u vezu sa tekućim geopolitičkim redizajniranjem prostora postjugoslovenskog Zapadnog Balkana. U narednom delu rada tematizovan je problem međunacionalnog pomirenja kojem je, deklarativno uzev, Tribunal trebalo da doprinese. Zaključak autorke je da je svojom dosadašnjom intervencijom u međunacionalne odnose na prostorima nekadašnje zajedničke države MKTBJ stvorio više pretpostavki za obnavljanje sukoba u bližoj ili daljoj budućnosti, nego za stabilan i trajan mir u jednom razorenom i krvlju prenatopljenom regionu.

U tekstu se polazi od uvida da su eksponencijalni rast broja stanovnika na Zemlji, iscrpljenost prirodnih resursa, i borba za privilegovanu poziciju u distribuciji njihovog ostatka, predstavljali ključne determinante geopolitičke i geoekonomske strategije jedine aktualne velesile na planeti u posthladnoratovskom razdoblju njene spoljne politike. Na primeru ratova protiv Iraka i Avganistana, ali i snažnog involviranja u događanja u arapskom svetu tokom 2011. godine („arapsko proleće“) autorka testira svoju hipotezu da je moralistički intoniran dis­kurs kojim su ovi američki spoljno-politički akti u javnosti bili legitimizovani („borba protiv terorizma“, „uspostavljanje poretka demokratije“, „zaštita ugroženih ljudskih prava“) predstavljao, zapravo, retoričku kamuflažu onih autentičnih, energetsko-interesnih motiva sa kojima su im SAD i njihove zapadno-evropske saveznice pribegavale. Sa sličnim motivima aktualni globalni hegemon je, prema nalazima ovog istraživanja, uplivisao i na događanja na prostorima Kosova i Metohije, koja su okončana okupacijom, docnijim separiranjem od ostatka srpskog državnog organizma, a potom i međunarodno-pravnim subjektivizovanjem ove nekadašnje srpske pokrajine. Zaključni deo teksta je svojevrstan pledoaje autorke za nove i radikalno drugačije obnovljive vidove energije, manje devastirajuće po čovekovo, životno važno, prirodno okruženje, ali kao potencijalni razlozi za ratne sukobe među državama i njihovu trku u naoružavanju, i po izglede za njegov vrsni opstanak na planeti u jednom neposrednijem i urgentnijem smislu te reči.

U tekstu autorka pokušava da identifikuje osnovne uzroke neuspeha, ili, preciznije uzev, samo delimičnog uspeha zapadno-balkanskog civilnog društva, odnosno nevladinih organizacija kao njegove ključne organizacione forme, u procesima pomirenja i obnavljanja saradnje između donedavno zaraćenih ex-jugoslovenskih naroda. Kratkom analizom njihovog jednoipodecenijskog delovanja, ona ih nalazi u njihovoj većim delom tendencioznoj, prečesto redukcionističkoj, a neretko i eksplicitno falsifikatorskoj interpretaciji eh-jugoslovenskog slučaja, umesto njegovog deklarisanog humanitarnog i pacifikatorskog tretiranja, kao samonametnutoj misiji za koju su iste imale premalo stručnih kvalifikacija, a previše kripto-političkih i profiterskih motiva. Kao takve, one su, smatra autorka, više doprinosile moralnoj konfuziji, socijalnoj destabilizacii regiona i daljem grupno-psihološkom distanciranju napodâ koji ga naseljavaju, nego njihovom željenom pomirenju kao pretpostavci produktivne saradnje i sigurnog napredovanja višegodišnjim ratovima devastiranog prostora na kojem žive. Što jasnije reflektuje ove deprimirajuće efekte svog dosadašnjeg delovanja i što pre pristane na redefiniciju svoje, do sada uglavnom pogrešno koncipirane misije, odnosno njeno svođenje u granice deklarisanog i društveno očekivanog, tim pre će, zaključak je autorke, lokalni nevladin „sektor“ početi uvećavati svoj neveliki socijalni kredibilitet i postajati respektivan faktor razrešenja višedecenijske političke „enigme“ prostora Zapadnog Balkana.

Predmet rada su etički aspekti delovanja Međunarodnog krivičnog tribunala za bivšu Jugoslaviju („Haški tribunal“). Svoja razmatranja autorka započinje uvidom da su napori čovečanstva da humanizuje rat kao per definitionem ubilačku ljudsku delatnost stari gotovo dva veka. Njihov smisao je bio da se smanje nepotrebna i vojno necelishodna stradanja prevashodno civilnog stanovništva, zabrani nečovečno postupanje prema zarobljenicima, obuzdaju prekomerna razaranja materijalnih dobara, rečju, defini­še određena, makar i minimalistički koncipirana, etika ratovanja, koja bi načelima čovečnosti ogra­ničila razorne potencijale ovog, najdestruktivnijeg među svim oblicima međuljudskog odnošenja. Treći u relativno kratkom nizu institucionalizovanih na pora čovečanstva u tom pravcu predstavlja MKTBJ. U centralnom delu rada autorka ukazuje na neke karakteristike delovanja ovog instituta međunarodne pravde koji ozbiljno dovode u sumnju deklarisanu međunarodno-moralnu motivaciju njegovih osnivača i finansijera. Analizom nekoliko slučajeva pred njim optuženih pojedinaca, čiji elemenati dobro ilustruju taj uvid, ona zaključuje da Tribunal neće značajnije doprineti afirmaciji ideje međunarodne pravde, već će pre učvrstiti uverenje u njenu relativnost, odnosno sumbisivnost interesima moćnih koji su se u jednom istorižskom trenutku preklopili sa interesima nekih od brojnih aktera jednog kompleksnog balkanskog državno-teritorijalnog razgraničenja.

Autorka u radu tematizuje delovanje međunarodnih mirovnih misija OUN na području ex-Jugoslavije od početka devedesetih godina proteklog veka naovamo. Ona polazi od stanovišta da je njihov međunarodno-etički smisao sadržan u očuvanju i unapređenju mira, odnosno minimalizovanju mogućnosti obnavljanja sukoba koji su prethodili njegovom uspostavljanju. Privrženost međunarodnog mirovnog posredovanja tom načelu autorka propituje na primeru mirovnog misionarstva na području nekadašnje jugoslovenske republike Bosne i Hercegovine. Analizom njegovih karakteristika ona zaključuje da je zagovarajući afirmaciju duha umesto slova Dejtona, međunarodna zajednica sa SAD na čelu, vršila temeljnu reviziju umesto dosledne implementacije njegovih sporazuma, a mirovna misija OUN u tom pregnuću odigrala ulogu ključnog i nezaobilaznog agensa. Kao takva, svojim delovanjem na području Bosne i Hercegovine, ona je, smatra autorka, pre bila u funkciji razrešavanja krize u korist jednog njenog, od samog početka favorizovanog aktera, nego u službi njenog doslednog i trajnog pacifikovanja, čime je narušila jedan od ključnih međunarodno-etičkih principa mirovnog posredovanja kao takvog – nepristrasnost, odnosno neutralnost prema svim sukobljenim stranama, a umesto minimalizovanja mogućnosti njihovog ponovnog konfrontiranja, obezbedila mu snažne pretpostavke.

Predmet rada je odnos Srbije i Evropske unije sagledan iz međunarodno-etičke perspektive. U njemu autorka pokušava da ukaže na kontinuitet evro-američke, interesima a ne vrednostima usmeravane politike prema ovoj nekadašnjoj jugoslovenskoj republici i njenom većinskom narodu. U centralnom delu rada ona se bavi stavom Evropske unije prema složenom i višedecenijskom kosmetskom pitanju, pokušavajući da dokaže da on kao takav predstavlja kontinuitet dvodecenijskog nedoslednog odnosa većeg dela evropskih država prema srpskom državno-teritorijalnom pitanju. Stav koji autorka zastupa jeste da je pristajanjem na formiranje i stabilizovanje jedne nove, na srpskoj teritoriji nastale države, Evropska unija, zapravo, preuzela ulogu medijuma prekookeanskih nastojanja da se cilj secesije Kosova, proglašenog za prostor od posebnog američkog nacionalnog interesa i stoga legitimnog uticaja obavi, u međunarodno-političkom smislu, što „bezbolnije“ U zaključnom delu rada autorka ukazuje na moguće posledice koje bi način rešavanja ovog važnog regionalnog državno-teritorijalnog pitanja mogao imati po stabilnost Zapadnog Balkana u bližoj ili daljoj budućnosti.

Zapadno-evropski i američki mediji masovnih komunikacija su bili jedan od značajnijih instrumenata spoljnog intervenisanja u ex-jugoslovensku ratnu dramu tokom svih petnaestak godina njenog trajanja. Njihovom elaboriranju složenog ex-jugoslovenkog slučaja posvećen je ovaj rad. On počnje autorkinim uvidom da zapadno-medijska efikasnost u prethodno naznačenom smislu ne može biti valjano shvaćena izuzme li se iz šireg sklopa etički veoma spornih karakteristika medijskog funkcionisanja Zapadnih društava u svekolikom modernom dobu. Tim karakteristikama autorka se bavi u uvodnom delu rada, a potom se usredsređuje na zapadno-evropsku i američku komunikologiju ex-jugoslovenske krize. Izvodima iz Zapadnih štampanih i elektronskih medija ona ilustruje stanovište da su isti sve vreme trajanja krize imali ulogu jedne od zaraćenih strana koja se, kako su primetili neki autori, nije ni prikazivala kao neutralna i nepristrasna. Kao takva, zapadna masovna opštila su se, zaključuje autorka, umesto u službu istine o kompleksnim zapadnobalkanskim međuetničkim sukobima duge i složene predistorije, stavila u službu političkih interesa svojih država i interesa onih unutrašnjih aktera ex-jugoslovenske krize koji su se s onima prvima preklapali.