Marta Ž. Sjeničić

In the European Union, healthcare and public health are mostly within the competence of Member States. Still, in a number of sub-domains, coordination between Member States led to the adoption of legislation that formed the healthcare acquis, together with a whole set of programs and initiatives aimed at improving public health within the Union. The European Centre for Disease Prevention and Control (ECDC) was formed in 2004 to help EU institutions and Member States identify and assess the risk of current and emerging threats to human health from communicable diseases. At the end of July 2020, Member States reached a general agreement on the recovery plan, but the final agreement had not been adopted by the end of the year. On the other hand, in the spring of 2020, EU launched a global action for universal access to tests, treatments and vaccines against coronavirus and for global recovery, while in October 2020, it presented the strategies on vaccine allocation and additional Covid-19 response measures. In November 2020, a new framework was proposed for the improvement of the response to cross-border health threats, as well as for the expansion of the role of EU agencies – ECDC and the European Medicines Agency, related to coordination of preparedness measures and response to public health threats. This initiative came within a wider proposal entitled “European Health Union”. Hence, soon after the crisis broke out, different initiatives were launched to improve the institutional system for communicable disease control in Europe and assistance provided to the Member States. Still, these changes remain within the framework prescribed in the contracts and keep the responsibility, for the most part, at the level of Member States with the possibility of EU assisting, coordinating and helping the Member States in the situations that exceed their capacities; they also emphasize that the main role of the Union can and should be in the field of economic assistance, which is what the unique proposed assistance package has shown.

Predmet rada je međugeneracijska solidarnost, kao jedan od pristupa i principa koje Evropska unija razvija poslednjih dvadeset godina. Uvodni deo rada propraćen je kratkim prikazom regulacije prava starih na nivou Unije, a zatim razmatranjima razvoja koncepta međugeneracijske solidarnosti u EU. Naglasak je na „Evropskoj godini aktivnog starenja i međugeneracijske solidarnosti“, sa stanovišta aktivnosti koje su sprovođene tokom i nakon nje, u svrhu unapređenja međugeneracijske solidarnosti u društvima Unije. Osvrt na stavove populacije EU, indeks aktivnog staranja i pokazatelje međugeneracijske solidarnosti i pravičnosti, u funkciji je ukazivanja na stvarne domete ovog koncepta u EU. Cilj rada jeste prikaz i analiza nastanka, razvoja i efekata koncepta međugeneracijske solidarnosti u Uniji. Rad se zasniva na analizi komunitarnih ugovora i programskih dokumenata. Osnovni zaključci ukazuju na značaj paradigmi solidarnosti uopšteno, kao i na njihovu izloženost rizicima tokom perioda ekonomskih kriza i programa štednje. Stoga su zaključna razmatranja fokusirana na specifične izazove pred konceptom međugeneracijske solidarnosti.

Dijagostifikovane mentalne ili intelektualne smetnje mogu voditi kao lišenju ili ograničenju poslovne sposobnosti. Konvencijom o pravima osoba sa invaliditetom se uređuje da su države potpisnice obavezane da priznaju da osobe sa invaliditetom ostvaruju svoj pravni kapacitet ravnopravno sa drugima u svim aspektima života i da su obavezane da preduzmu odgovarajuće mere kako bi osobama sa invaliditetom omogućile dostupnost pomoći koja im može biti potrebna u ostvarivanju njihove poslovne sposobnosti. Uporedni pravni sistemi pokazuju jaku tendenciju uključivanja osoba sa ograničenom poslovnom sposobnošću u redovne životne tokove, ali i isključivanja mogućnosti potpunog lišenja poslovne sposobnosti. Ovakav stav omogućuje održavanje radne sposobnosti i radnog angažovanja osoba sa invaliditetom, a samim tim i socijalnu inkluziju. Da bi bila zaposlena, osoba treba da bude, u najmanju ruku, delimično poslovno sposobna. Kada se radi o oduzimanju i ponovnoj proceni, te vraćanju poslovne sposobnosti, kao uslova radne sposobnosti, nacionalna pravna regulativa se kreće prema savremenim trendovima. Praksa, međutim, sledi teoriju i pravnu regulativu sporim koracima. Da bi se omogućila ekonomska aktivnost osoba sa invaliditetom u Srbiji, potrebno je da se razmotri njihov pravni status: poslovna i radna sposobnost. Srbija je razvila pravni okvir za priznavanje prava osoba sa invaliditetom. Put ka potpunoj implementaciji ovog okvira u praksi je još uvek dug.

Predmet rada je analiza nacionalnog pravnog okvira relevantnog za deinstitucionalizaciju osoba sa mentalnim smetnjama. Kroz rad se nastoji da se na sistematičan i obuhvatan način prikažu oni delovi regulative koji služe ili bi mogli poslužiti kao strateški okvir za stvaranje uslova za izlazak lica sa men­talnim smetnjama iz ustanova i njihovo vraćanje u zajednicu, ali i uslova za zadržavanje lica sa mentalnim smetnjama u socijalnom okruženju. U radu je korišćen analitički metod pisanja, kojim se došlo do zaključka da je nacionalni pravni okvir prilično zaokružen i sistematski uređen. Delovi koji uređuju zbrinjavanje lica sa mentalnim smetnjama kroz proces deinstitucionalizacije i socijalne inkluzije su, međutim, raštrkani po različitim propisima, te se može reći da ne postoji jedan akt koji bi predstavljao plan ili strategiju deinstitucionalizacije osoba sa mentalnim smetnjama. Bilo bi korisno sačiniti na nivou države, odnosno međusektorskom nivou, plan deinstitucionalizacije, koji bi u sledećem koraku bio razrađen kroz obavezujuću regulativu i kojeg bi se pridržavali svi relevantni akteri u ovom procesu. Pored toga i uključivanje i sinhronizovana angažovanost svih ak­tera u društvu je od ključnog značaja za ostvarivanje cilja deinstitucionalizacije.

Nacionalni minimalni standardi definišu nivo kvaliteta zdravstvenih i socijalnih usluga koje se pružaju korisnicima. Oni predstavljaju koncept koji profesionalci u zdravstvenom i socijalnom sektoru treba da koriste kao apsolutni minimum kvaliteta usluga u cilju njihovog unapređenja. U radu je dat pregled tri nacionalna i standardnog okvira Evropske unije za usluge mentalnog zdravlja ili usluge socijalne zaštite, koje se ne pružaju isključivo u zajednici. Ovi standardi kvaliteta imaju neke zajedničke karakteristike: (1) stavljaju korisnika u centar i usmerene su na unapređenje kvaliteta usluga; (2) nisu obavezni; (3) izrađeni su na način da budu jasni opštoj javnosti, korisnicima, njihovim porodicama i starateljima; (4) dizajnirani su tako da se na osnovu njih mogu procenjivati usluge te da se na osnovu toga može vršiti njihovo plaćanje; (5) u skladu su sa nacionalnim politikama u ovoj oblasti i strategijama; (6) odnose se i na zaštitu mentalnog zdravlja i socijalne usluge; i (7) mogu da ih primenjuju svi akteri relevantni za pružanje usluga u ovim oblastima. Na kraju su prikazani funkcionalni standardi u socijalnom sistemu Republike Srbije, i ukazalo se na nedostatak koordinacije između ovih i standarda usluga u zdravstvenoj zaštiti, relevantnih za brigu o osobama sa mentalnim i intelektualnim poteškoćama.