Marija Đorić

U radu se istražuje kako je pandemija COVID-19 uticala na nasilni ekstremizam i organizovani kriminal u Republici Srbiji. Osnovni cilj je identifikovanje postojećih oblika nasilnog ekstremizma i organizovanog kriminala u Srbiji, a potom objašnjenje kako je pandemija COVID-19 uticala na njihov razvoj u odnosu na period pre pandemije. Vremenski okvir istraživanja je obuhvatio period od početka pandemije 2020. kada su se građani susreli sa fenomenom lokdauna, pa sve do sredine 2021. godine. Autori su koristili metode analize sadržaja javno dostupnih dokumenata (informacija od javnog značaja), strategija, međunarodnih i domaćih dokumenata kao i kvantitativne metode istraživanja, oslanjajući se prevashodno, na anketiranje javnog mnjenja. Zaključak je da je pandemija COVID-19 imala značajan uticaj na promenu delovanja nasilnog ekstremizma i organizovanog kriminala, čime je potvrđena početno postavljena hipoteza autora, da su u pitanju „žilavi fenomeniˮ koji se veoma brzo i lako prilagode novonastalim društvenim krizama.

The armed conflict in Ukraine in 2022 and subsequent worsening of relations between Western countries, including the EU and its Member States, and the Russian Federation, have deeply shaken the existing EU energy law and policy foundations. During the past decades, the EU attempted to develop a comprehensive energy policy based on three pillars – competitiveness and internal market principles, security of supply, sustainability and environmental protection. Starting in the 1990s, liberalization efforts dominated the electricity and natural gas markets. It did not take long for energy security and environmental protection to gain attention. Enlargement of the European Union and occasional problems with external suppliers prompted new measures regarding the security of supply, while a growing body of legislation is also present in the field of environmental protection. The three objectives of the EU energy policy are not always complementary, and some tension and even confliction between them can’t be excluded. Although the European Union and its institutions attempt to embrace all three pillars under the sustainability umbrella, this hasn’t brought a desirable outcome yet. We are witnessing the big comeback of energy security in 2022, including the adoption of some measures by the Member States that are not in line with decarbonization efforts, at least in short term.

In this paper, challenges most often faced by young researchers who deal with extremism are analysed. The amorphousness of this phenomenon, temporal and spatial conditionality, as well as numerous indistinctions regarding its definition, make extremism quite interesting, albeit complex for research. The author first explained the nature of the phenomenon of extremism, and then highlighted its characteristic forms and classification criteria. The paper provides explicit guidelines on how young researchers can collect data with the help of relevant research methods. The challenges most common faced by young researchers in the beginning of their research are hereby listed, as well as advice on how to overcome these challenges. The main goal of the paper is to present a realistic overview of all difficulties that researching extremism entails, but at the same time to shed light on new scientific approaches that can be useful.

U radu se istražuje moguća zloupotreba veštačke inteligencije u ekstremističke i terorističke svrhe. Imajući u vidu sve veću digitalizaciju i robotizaciju društva, sasvim je realno očekivati i sve veću upotrebu veštačke inteligencije u bezbednosnom kontekstu, što će svakako zloupotrebiti ekstremističke i terorističke grupe. Autori opisuju kroz niz relevantnih primera na koje sve načine teroristi zloupotrebljavaju veštačku inteligenciju, stavljajući poseban akcenat na upotrebu bespilotnih letelica, tj. dronova. U radu se najpre elaboriraju savremeni trendovi u određenju fenomena ekstremizma i terorizma, pronalaze se njihove tačke dodira i distanciranja, da bi se u nastavku detaljno analizirala upotreba dronova u delovanju tzv. „Islamske države”, „Hezbolaha” i Huta u Jemenu. Cilj rada je procena opasnosti koju ekstremisti i teroristi predstavljaju po savremeno društvo, u kontekstu zloupotrebe veštačke inteligencije.

U radu se analizira uloga Saudijske Arabije u ratu u Jemenu, kroz formiranje Saudijske koalicije. Istražen je motiv uplitanja Saudijske Arabije u građanski rat u Jemenu, sa krajnjim ciljem identifikovanja ishoda intervencionističkih aktivnosti Saudijske koalicije na terenu, kao i negativnih promena u političkoj i bezbednosnoj situaciji te zemlje. Analizom sadržaja, prikazani su stavovi unutrašnjih aktera u Jemenu – međunarodno priznate vlade, etnoseparatističkog Južnog tranzicionog saveta i pobunjeničke grupe Huta – o uticaju Saudijske Arabije na jemensku politiku. Rezultati istraživanja ukazuju da su, iako je Saudijska Arabija intervenciju u Jemenu pravdala potrebom da potpomogne očuvanje nacionalnog integriteta i suvereniteta Jemena radi stabilizacije stanja na terenu i konsolidacije mira, aktivnosti koalicije izazvale suprotno. Od prvobitne ideje gašenja aktivnosti pobunjenika u zemlji, pripadnici koalicije doveli su do cepanja zemlje na dva dela, i dodatnog jačanja trećeg, etnoseparatističkog faktora na terenu.

U radu se elaborira vrednosni sistem savremene levice, sa značajnim osvrtom na desnicu, kao na  njen antipod. Autor je poseban akcenat stavio na pojedine zemlje EU poznate po levičarskoj tradiciji, poput Španije, Italije i Grčke. Uporednom metodom su analizirane specifičnosti savremenih levičarskih pokreta, grupa i organizacija u različitim državama, kako bi se ustanovile njihove sličnosti i razlike. U pogledu aksiološkog sistema levica je ostala konstantna, podržavajući jednakost, socijalnu pravdu i brigu o ugroženima. Promene ciljnih grupa, metoda delovanja i specifičan način internacionalnog povezivanja su samo neke od novina koje su svojstvene savremenoj levici. Globalizacija, migracije i jačanje ekstremne desnice su predisponirajući faktori koji u velikoj meri generišu modernu levičarsku ideologiju i njen vrednosni sistem.

Predmet istraživanja ovog rada je analiza uloge prof. dr Radoslava Ratkovića u stvaranju srpske politikologije, kao i njegov doprinos u konstituisanju srpskih naučno-istraživačkih institucija, poput Fakulteta političkih nauka, Instituta za političke studije i udruženja „Nauka i društvo”. Analizom sadržaja autorka je došla do zaključka da je naučnoistraživački opus prof. Ratkovića bio bogatog i heterogenog karaktera, dok su centralne kategorije njegovog promišljanja bile ideologija, nauka i stvarnost. U radu je posebno istaknuta njegova uloga u kontekstu istraživanja austromarksizma. Značaj prof. dr Radoslava Ratkovića u utemeljenju srpske političke nauke se može sagledati ne samo na polju teorije, koja je rezultirala objavljivanjem 15 knjiga i velikog broja naučnih radova, već i u formiranju nekih propedeutičkih predmeta koji se i danas izučavaju na Fakultetu političkih nauka u Beogradu, poput Uvoda u političku teoriju.

The aim of this paper is to analyse the relation between the concepts of violence and nonviolence in the political theory. How these two concepts are correlated? Where is the dividing line between violence and nonviolence? By analysing some theoretical presuppositions of violence and nonviolence the author seeks to contribute to the scope of the political theory. Rather than presenting an anthology of different definitions of the violence and nonviolence, the intention of this article is to analyse different definitional criteria proposed by social scientists. In this regard, it will be first analysed the concept of violence in political theory. The analysis will be focused on the correlation between violence and power, force and aggression, as well as on the typologies of violence. Then, it will be analysed the concept of nonviolence and its relation with the concept of violence. The author concludes that violence and nonviolence are intertwined within the human society and thus create a dialectic circle.

U radu se analizira pojam bulinga, koji određujemo kao vrstu siledžijstva pretežno među decom u osnovnim i tinejdžerima u srednjim školama. Nasilje nije nova pojava među učenicima, ali ono što posebno zabrinjava jeste njegova eskalacija poslednjih godina, pa samim tim poprima ozbiljne razmere i preti da postane ustaljen način komunikacije. Ovakvi devijantni oblici ponašanja doživljavaju ekspanziju širom sveta pa tako ne zaobilaze ni Srbiju u kojoj se nasilje kao način komuniciranja između učenika (kao i na relaciji nastavnik-učenik) sve više intenzivira. Jedna od najnovijih formi međuvršnjačkog nasilja koja korespondira sa korišćenjem modernih sredstava komunikacije poput interneta i mobilnih tele­fona je sajber buling. Cilj bulinga je diskreditovanje i socijalno uništenje objekta nasilja, a u ekstremnim situacijama može prouzrokovati i samoubistvo žrtve bulinga. Rad otkriva uzroke nasilnog ponašanja među decom i mladima, analizira fundamentalne karakteristike bulinga kao socijalnog fenomena i pokušava da pronađe adekvatne mehanizme za prevenciju nasilja u školama.

Prikaz knjige: Dragan Simeunović, Uvod u političku teoriju, Be­ograd, Institut za političke studije, 2009.

Osnovna teza u radu je da se politika reflektuje na sve segmente društva uključujući i sport. Posebna pažnja se posvećuje istraživanju nasilja među publikom na sportskim priredbama sa kojim se društvo sreće još u antici. Nalazi se uzročno-posledična veza između politike i huliganizma i navode relevantni primeri. Huliganizam kao „britanska bolest“ se danas sreće u svim političkim sistemima i predo­minantno se vezuje za fudbal. U radu se objašnjavaju osnove nasilja u sportu, njegovi teorijski okviri, određuju ideološke osnove huliganizma i ukazuje na izrazitu povezanost ovog fenomena sa desničarskim ekstremizmom.

Savremeno političko i ekonomsko okruženje, u uslovima rastuće globalizacije, predstavlja ozbiljan izazov tradicionalnom profilisanju političkih partija u odnosu na ekonomsku slo­bodu i intervencije u privredi. Uvreženo je mišljenje da je levica sklonija direktnom uplitanju u privredne tokove, snažnijoj redistributivnoj politici i reformama nego što je desnica, za koju se smatra da više uvažava samostalno delovanje tržišnih zakona, trgovinsku liberalizaciju, itd. Kao prvo, rad je imao za cilj da predstavi evoluciju stavova i politike pojedinih vlada prema intervenciji u privredi, u periodu 1995-2007. godina. Zatim, na bazi ovakvog uporednog pregleda, cilj nam je bio da analiziramo rezultate primenjivane politike u domenu slobodnog tržišta. Konačno, cilj nam je bio i da u određenoj meri identifikujemo sličnosti i razlike levice i desnice u njihovom pri­stupu ekonomskoj slobodi, te da se rezultati uporede sa ili suprotstave klasičnim paradigmama koje se koriste u ideološkim podelama partija. Rezultati istraživanja ukazuju na činjenicu da je sve manje važno kako je administracija ideološki profilisana/pozicionirana već u kojoj meri ona može dati pozitivne rezul­tate u pogledu ekonomskog razvoja i održive konkurentske pozicije domaće privrede na međunarodnom planu.

Rad analizira sistem terora koji su uspostavili Bugari tokom Prvog svetskoe rata nad stanovnicima južne Srbije, sa posebnim osvrtom na nasilje koje su bugarski okupatori počinili u Vranju u okolini. Okupiranjem teritorija Srbije, Bugari su u Prvom svetskom ratu nastojali da ostvare ideju “Velike Bugarske”, pozivajući ce prevashodno na odluke Sanstefanskog mira. Vođeni iredentističkim idejama Bugari su korišćenjem propagande u revizijom istorijskih činjenica vršili nasilnu bugarizaciju srpskog stanovništva, tvrdeći da je reč ne o Srbima, već o ‘‘Mo­ravskim Bugarima”. S obzirom da bugarizovanje Srba nije moglo da se sprovede mirnim putem, bugarski okupatori su koristili razne oblike političkog nasilja. Srbi u Vranju i okolini su bili internirani, ubijani i mučeni samo zbog toga što nisu želeli da se odreknu svog nacionalnog identiteta. Iako je sistem bugarskog terora bio prisutan na prostoru čitavog Vranja, u Surdulici su se izvršavale najmasovnije u najbrutalnije egzekucije, o čemu svedoče masovne grobnice Srba u ovom kraju.

This paper focuses on an analysis of political and scientific reflections by academic Mihailo Marković, with special review of the links existing between ideology and science. Unlike ideology, whose scope is limited in terms of value and science, Mihailo Marković regards philosophy as a science open to all humankind. A prominent place in Marković’s research belonged to the conservative ideology and in this context, distinction was made between the conservative spirit in its broader sense, manifested in its views on art, creation and all other segments of life and conservatism as an ideological and political position. The aim of this paper is to explore Mihailo Marković's approach to the value system proposed by conservative ideology, leading to the author’s conclusion that Marković had an objectively critical approach in his analysis of conservatism. Marković discovered a humanistic alternative to all forms of conservatism, proposing radical democratic socialism as a appropriate substitute model.

Rad se bavi istraživanjem moguće povezanosti između kockarskih sklonosti u sportskim kladionicama i huliganizma, na prostoru Srbije. Imajući u vidu da huliganizam i kockanje predstavljaju vrste rizičnog ponašanja, autor kreće od pretpostavke da postoji određeni kauzalitet između ove dve vrste pojava. U cilju dokazivanja ove hipoteze, sprovedeno je anketiranje na teritoriji Srbije na slučajnom uzorku od 829 ispitanika. Rezultati istraživanja su, sem strukture (polne, starosne, obrazovne) kockara u kladionicama, pokazali da skoro 1/5 ispitanika koji upražnjavaju ovaj tip kocke, pripada huliganskim grupama. Na taj način su ostvareni primarni ciljevi istraživanja. Za dobijanje relevantnih rezultata korišćena je metoda deskriptivne statistike, a sem saznajne, ovo istraživanje ima i aplikativnu vrednost koja se može realizovati u različitim programima prevencije rizičnog ponašanja.

Prikaz knjige: Ljubiša Despotović, Globalizacija i geopolitika identiteta, Kairos, Sremski Karlovci, 2017, 237 str.

Autorka istražuje osnove neoustaške ideologije u savremenoj Hrvatskoj, njene uzroke, političke konsenkvence i ciljeve. Komparativnom metodom su ispitane sličnosti i razlike sa ustaštvom koje je bilo zvanična državna ideologija NDH tokom Drugog svetskog rata. Utvrđeno je da se neoustaštvo rađa početkom 90-ih godina 20. veka kao posledicaratnih dešavanja na prostorima bivše SFRJ, kao i to da Hrvatska ni 20 godina od završetka poslednjeg rata nije uspela da ukloni elemente fašizma iz svog društva. Nemogućnost potpune eliminacije ove destruktivne ideologije ce pripisuje neuspešnoј denacifikacii hrvatskog društva, koja je predisponirala pojavu “neoustaške aveti” u jeku političke i ekonomske krize.

Predmet istraživanja ovoga rada jeste migrantska kriza koja je predisponirala pojavu islamističkog i desničarskog ekstremizma. Osnovna hipoteza od koje polazi autorka jeste da su savremene migracije sa prostora Bliskog istoka intenzivirale delovanje islamistički fundiranih ekstremista. Kao odgovor na jačanje islamističkog ekstremizma javlja se desničarski ekstremizam, koji je na najvišem mogućem nivou od završetka Drugog svetskog rata. Metodom komparativne analize se ispituju karakteristike obe vrste ekstremizma, te autorka dolazi do zaključka da bilo koja forma društvene krize (u ovom slučaju migrantska kriza) pogoduje jačanju ekstremističkih političkih opcija, jer nudi “laka rešenja” u “teškim vremenima”. Iako bi, prema procenama pojedinih ekonomskih stručnjaka, dolazak velikog broja migranata Evropi doneo određene ekonomske benefite, zaboravljaju se i neki drugi aspekti koje sa sobom nose migracije, a koji se vezuju za bezbednosne probleme poput terorizma, ekstremizma, kriminala itd.

Rad se bavi istraživanjem veze koja je mogla postojati između Mlade Bosne i sokolstva, pre svega u kontekstu sprovođenja Sarajevskog atentata. Autorka je došla do zaključka da su mnogi pripadnici Mlade Bosne u isto vreme bili i članovi sokolskog pokreta, a neki od njih poput Mihaila Jovanovića, Veljka Čubrilovića i Danila Ilića su i direktno učestvovali u sprovođenju Sarajevskog atentata. Napravljena je diskrepanca između Sokola (kao fiskulturnog pokreta koji je u pozadini imao ideju panslavenstva i tajnog vojnog organizovanja) i Mlade Bosne, koja u svojoj osnovi nije mogla biti okvalifikovana kao organizacija, niti kao pokret, već je predstavljala skup različitih heterogenih kružoka. Komparativnom analizom ideologija Mlade Bosne i Sokola, utvrđeno je da su se njihove ideje i ciljevi i u velikoj meri podudarali ali se mogu naći određeni elementi koji prave distinkciju među njima, poput metoda delovanja, načina organizovanja, strukture i odnosa prema načinu slovenskog ujedinjenja.

Classical paradigms characterize left-oriented governments as being more interventionist in the economy than right-oriented ones. Nevertheless, many factors have influenced economic policy changes in modern parties. The paper first gives a literary review of parties’ orientation towards intervention in the economy. Secondly, a comparative analysis of economic policies is done for selected developed economies, combining the governments’ left-right composition with trends in their economic freedom. Finally, the paper summarizes main similarities and differences between left and right governments as to economic interventionism. The aim of the paper is to show how different economic policies with regard to market restrictiveness should change traditional perceptions of ideological inclination to economic interventionism. Our findings underscore the need for building a new ‘economic ideology’ map, as complement to traditional party classifications.