Jovan Bazić

U ovom radu su izloženi rezultati analize o društvenim uzrocima i razlozima koji su naveli velike sile da budu prisutne i umešane u događaje na Balkanu, kao i na sudbinu balkanskih država i kvalitet života njihovih građana. U funkciji ovog rada izložena je i hronologija najvažnijih društveno-istorijskih događaja iz XIX i XX veka koji su presudno uticali na uređenje Balkana i stvaranje nacionalnih država na ovom prostoru. Osnovni cilj rada je da pruži odgovor na pitanje: da li su balkanski narodi, zbog značaja prostora na kome žive, postali trajni zarobljenici interesa velikih sila ili pak imaju mogućnost da sami odlučuju o svom životu i budućnosti? Predmet ovog rada uslovio je i primenjene metode. Zato su ovde primenjene analitičko-sintetička metoda, deskriptivna i istorijska metoda, kao pomoćna metoda. Prostor Balkana je u protekla dva veka bio poprište brojnih sporova, konflikata i ratova, kako između balkanskih naroda, tako i protiv neke od velikih sila ili između velikih sila. Balkanski narodi su počev od HIH veka nastojali da stvore ili prošire svoje države, a velike sile su, gotovo uvek uticale na ishod tih planova, vodeći pri tom računa prevashodno o svojim. Takav značaj za velike sile Balkan duguje pre svega svom geografskom položaju, kao najkraćem putnom pravcu različitih delova Evrope sa Malom Azijom, kao i nastojanju velikih sila da ostvare uticaj i kontrolu nad ovim geostrateški izuzetno važnim područjem.

U ovom radu se razmatraju različiti aspekti savremenih političkih događaja i procesa koji sve više dovode u pitanje mogućnost opstanka Srbije u evrointegracijskim procesima, čiji je krajnji cilj ostvarivanje punopravnog članstva u Evropskoj uniji. Ovo je jedan od ključnih prioriteta i strateški cilj aktuelne spoljne politike Srbije. U tom kontekstu se naročito ukazuje na: evoluciju opredeljenja za članstvo u EU nakon petooktobarskih promena i tok reformskih procesa koji vode tome; na asimetrične, neprincipijelne i nepredvidive političke uslove i ultimatume koji se postavljaju Srbiji u pregovaračkom procesu, među kojima je najteži priznanje nezavisnosti Kosova, čime se destabilizuje Srbija, narušava njen teritorijalni integritet i suverenitet; kao i na druge političke pojave koje dovode u pitanje perspektivu njenog članstva u EU. Cilj ovog rada je da, na osnovu analize relevantnih dokumenata, rezultata novijih istraživanja i literature, kao i neposrednih zapažanja tendencija relevantnih političkih procesa, ukaže na osnovne političke činioce koji usporavaju Srbiju u evrointegracijskim procesima; a potom, pokuša da elaborira pitanja željene i neželjene budućnosti Srbije na evropskom putu. U metodološkom pristupu, u ovom radu, dominira analitičko deskriptivni metod, kao i komparativni metod čiji je smisao da objasni specifičnosti kriterijuma i uslova koji se postavljaju Srbiji za prijem u članstvo EU u odnosu na druge zemlje koje su već primljene ili one koje su u pregovaračkom procesu kao i Srbija.

U ovom radu je komparativnom analizom obuhvaćen sa­stav institucionalne strukture političkih elita u državama nastalim iz bivših republika SFRJ. Analizom su obuhvaćeni aktuelni predsednici republika, članovi parlamenata i članovi vlada. Osnovni cilj u ovom radu jeste sagledavanje nivoa, vrste i karaktera obrazovanja pripadnika političkih elita. Posebna pažnja ce posvećyje članovima vlada, jer je osnovna pretpostavka da obrazovni profil njihovog sastava treba da bude najkompetentniji za vršenje vlasti. Sa tog stanovišta, iz ove analize se mogu formulisati dve značajne ocene. Prva je da među članovima vlada ima dosta ljudi čije obrazovanje i radno iskustvo nisu ni u kakvoj funkcionalnoj vezi sa poslovima koje vrše u vladi; i druga, zapaženu ulogu imaju mladi visoko obrazovani ljudi koji su se školovali u vreme raspada SFRJ i nastanka njihovih država, a mnogi među njima su bili u inostranstvu na stručnim usavršavanjima ili različitim kursevima političke obuke. Daljim sagledavanjem njihovog obrazovanja i politike koju zastupaju, mogu se tražiti odgovori na različita politička pitanja.

Predmet ovog pada jeste analiza društvenih aspekata nacionalnog i građanskog vaspitanja u prosvetnoj politici Srbije nakon velikih društvenih promena od 2000. godine do danas. U ovom periodu neprestano traju reforme osnovnog obrazovanja i vaspitanja, koje se u suštini odnose na prilagođavanje našeg obrazovanja neoliberalnom koncep­tu društvenih reformi i obrazovnim sistemima zemalja Evropske unije. U toj funkciji je i redefinisanje nacional­nog i građanskog vaspitanja, gde se sve više u ciljevima i sadržaju obrazovanja ističu vrednosti evointegracijskih procesa i liberalne demokratije. Pri tome se insistira na razvoju svesti o evropskom identitetu i zajedničkim osnovnim vrednostima, kao i na etničkim karakteristikama srpskog naroda i drugih etničkih zajednica koje žive u Srbiji. Zato su u fokusu ove analize obrazovni ciljevi i sadržaji koji su relevantni sa stanovišta nacionalnog i građanskog vaspitanja, pri čemu ce posebna pažnja posvećyje njihovoj zastupljenosti u nastavnim planovima i programima, kao i u relevantnim nastavnim predmetima.

Prikaz knjige: Ljubiša R. Mitrović, Savremene strukturne promene i kultura mira, Univerzitet u Nišu, Filozofski fakultet, Centar za sociološka istraživanja, Niš, 2007.

Predmet ovog rada jeste razmatranje nacionalnog i evropskog identiteta, kao oblika kolektivne samosvesti i bitnog činioca opšteg i humanističkog vaspitanja i obrazovanja, u reformi visokog obrazovanja prema standardima Bolonjskog procesa. Pri tome se polazi od Bolonjske deklaracije gde je ukazano da će se u reformi obrazovanja poštovati različite kulture, jezici i nacionalni obrazovni sistemi. Nacionalni identitet je u Bolonjskom procesu sadržan dvostruko. Najpre kao njegovo svođenje isključivo na etnička obeležja, a potom, kao nastojanje da se gradi evropski identitet, koji je u funkciji globalizacijskih procesa i evrointegracija. U tom kontekstu, i kao potvrda ove teze, ilustrativno se ukazuje na zastupljenost relevantnih sadržaja o nacionalnom identitetu u reformisanim studijskim programima učiteljskih fakulteta u Beogradu i Zagrebu.

U ovom radu se razmatra nacionalni identitet, kao izraz individualnog i kolektivnog samoodređenja, u procesu političke socijalizacije. U tom procesu deca i drugi članovi društva stiču znanja o određenoj naciji, načinu života u njoj, njenim vrednostima i osobenostima, osposobljavaju se za samostalni život, prilagođavaju se okolnostima i drugim ljudima, usvajaju političke obrasce i kroz društvenu interakciju oblikuju svoje, ali i društveno ponašanje. Socijalne interakcije u ovim kontekstima pomažu ljudima da nauče i razviju obrasce političke kulture, međusobnu solidarnost i svest o prigodnosti određenoj naciji, kao i pozitivan odnos prema njoj. Nacionalni identitet je prisutan još od najranijih faza političke socijalizacije u složenoj mreži interakcija između društva i individue, najpre učenjem maternjeg jezika i usvajanjem osnovnih elemenata kulture, a po­tom kroz proces obrazovanja se usvajaju simbolički i materijalni činioci sopstvene nacije. U formiranju nacionalnog identiteta učestvuju brojni agensi, među kojima su najznačajniji porodica, škola, grupa vršnjaka, političke organizacije, verske ustanove, sredstva masovnih komunikacija, instrumenti simboličke kom­ponente politike i td. Kroz procese političke socijalizacije, formiranja i učvršćivanja nacionalnog identiteta ljudi uče svoje uloge, odnosno nacionalno definisana očekivanja koja u datim društvenim situacijama treba da slede.

U ovom radu se razmatra uloga kosovskog mita u oblikovanju srpskog nacionalnog identiteta kroz veoma složene društvenoistorijske procese, kao i njegove refleksije u savremenoj srpskoj politici. Nastanak kosovskog mita je vezan za narative o Kosovskoj bici iz 1389. godine utemeljene u crkvenoj književnosti i srpskim epskim pesmama kosovskog ciklusa, a potom i kontinuiranom pripovedanju o ovom događaju koje pripada različitim diskursima. Kosovski mit je najvažniji srpski mit koji čini osnovu srpskog nacionalnog identiteta. On je bio važan činilac nacionalnih osećanja i imao je veoma značajnu ulogu u procesu kulturne i političke homogenizacije Srba, naročito u vreme oslobodilačkih ratova od Otomanske imperije. Svoj vrhunac, kosovski mit, je dostigao u vreme Balkanskih ratova (1912-1913), kada je oslobođenje Kosova i Metohije, kao i drugih srpskih krajeva, tumačeno kao ispunjenje zaveta predaka i osveta Turcima za poraz iz 1389. godi­ne. Kasnije, je slabije dolazio do izražaja, osim u dva snažnija talasa. Najpre u vreme Prvog svetskog rata kada je instrumentalizovan u funkciji ujedinjenja Srba, Hrvata i Slovenaca i tretiran kao zajedničko kulturno nasleđe koje ujedinjuje ove narode; a po­tom, krajem XX veka, u vreme zaoštravanja krize na Kosovu i Metohiji i obeležavanja 600-te godišnjice Kosovske bitke (1989).

U ovom radu su izloženi rezultati analize ideoloških ciljeva i sadržaja, kao i njihovih međusobnih korelacija u aktuelnim nastavnim programima za prvi ciklus osnovnog obrazovanja u Republici Srbiji. Ovi programi su doneti u procesu društveno-političkih promena započetih oktobra 2000. godine, u kojima je osim smene vladajućih elita i preraspodele političke moći, došlo do promena u društvu i sistemu vrednosti, a potom i do rekonstrukcije srpske državnosti. Sve je to uticalo i na učestale promene u obrazovno vaspitnom sistemu, što se može najpouzdanije zapaziti u programima za prvi ciklus osnovnog obrazovanja gde su nastavni sadržaji o društvenim vrednostima i najzastupljeniji. Zato se ovo istraživanje bavi analizom programa na nivou dokumenta, pa je u njemu primenjen analitičko-deskriptivni metod kako bi se identifikovali i opisali osnovni ideološki ciljevi i sadržaji, a potom i utvrdila njihova međusobna saglasnost i koherentnost sa vladajućom ideološkom koncepcijom. Osnovno polazište u ovim razmatranjima je da su aktuelni nastavni programi za prvi ciklus osnovnog obrazovanja u Srbiji definisani u skladu sa neoliberalnom ideologijom i strategijom razvoja i da je to učinjeno kroz mehanizme selektivnog pristupa kulturnim vrednostima, njihove evaluacije i nametanja drukčijeg pogleda na svet. Ideološki činioci u ovimnastavnim programima se mogu prepoznati kroz ciljeve, zadatke i nastavne sadržaje koji se odnose naročito na: razvoj svesti o državnoj i nacionalnoj pripadnosti; razvoj religijske svesti i verske tolerancije; i osposobljavanje za život u demokratski uređenom društvu. Ova pitanja su komplementarno definisana u vidu eksplicitnih ili skrivenih ideoloških sadržaja.