Jelena Surčulija Milojević

„Lažne vesti”, ili ispravnije – dezinformacije i kao fenomen i kao termini jesu u hiperinflaciji. Ni u praksi, ni u medijskoj teoriji, a ni u medijskom pravu ne postoji jasan konsenzus šta sve spada pod „lažne vesti”, odnosno koji je to „neprijatelj borbe”. U međuvremenu, „lažne vesti”, naročito dezinformacije na internetu, počele su da odlučuju o onima koji odlučuju, da utiču na izborne odluke i kreiraju društvenu i političku stvarnost. Za diseminaciju „lažnih vesti” optužuju se institucionalni izvori, politički lideri i mediji, međutim, one svoje mesto pronalaze i na društvenim mrežama gde se nemerljivom brzinom šire. Istraživanje Oksford internet instituta pokazuje da je, tokom mid-term izbora u SAD-u u novembru 2018. godine, broj linkova ka „lažnim vestima” prvi put premašio broj linkova ka profesionalnim medijima. Ovaj rad teži da doprinese postojećoj debati o pokušaju jasnog definisanja pojma dezinformacija, posmatrajući ga kako sa stanovišta medijske teorije, tako i sa stanovišta medijske etike, medijskog prava i internet prava. Rad analizira postojeće pojmovno određivanje pojma dezinformacija od strane međunarodnih organizacija, kao i često nepostojanje jasnog određenja prema ovom pojmu od strane pojedinačnih država. Predmet analize su i dometi samoregulacije, kroz samoregulatorne mehanizme strukovnih, pre svega novinarskih udruženja, ali i takozvane „pseudoregulacije” u kojoj kompanije koje posluju nadnacionalno, kao što su Fejsbuk (Facebook), Gugl (Google), Tviter (Twitter), Mozila (Mozzila), počinju same sebe da regulišu.

Osnovno istraživačko pitanje na koje autori u radu nastoje da odgovore je jesu li institucionalni uslovi u srpskom društvu takvi da omogućavaju konkurenciju političkih ideja i vidljivost različitih političkih opcija u javnoj sferi. Razmatranjem pravne utemeljenosti kontroverznog (ne)činjenja Regulatornog tela za elektronske medije (REM) povodom kampanje za predsedničke izbore u Srbiji 2017. godine i njegove interpretacije sopstvene uloge autori ukazuju na postojanje uslova proizvodnje ekskluzivne slike sveta što su bili nalazi i istraživača političke i izborne komunikacije još posle održanih prvih parlamentarnih izbora nakon obnove višestranačja u Srbiji početkom poslednje decenije prošloga veka. Autori ukazuju na konkretne mere u delovanju REM-a kojima bi se doprinelo kvalitetu izborne i političke komunikacije.

Krajem dvadesetog veka su usvojeni značajni evropski dokumenti o zaštiti prava manjina, gde se po prvi put detaljno reguliše i sloboda izražavanja manjina na sopstvenom jeziku. Nakon demokratskih promena u Republici Srbiji, nizom različitih zakona, koji su često bili u međusobnoj koliziji, država je pokušavala da, sa jedne strane, poštuje pravila medijskog prava o slobodi izražavanja i izlasku države kao vlasnika iz medijima, osim kada su u pitanju javni servisi osnovani zakonom, a sa druge strane je u ne-medijskim zakonima pojačavala uticaj države kada su u pitanju mediji koji emituju program na manjinskim jezicima ili namenjeni manjinama, što je dovodilo do konfuzije u primeni zakona. Tek usvajanjem poslednjeg seta medijskih zakona i zakona koji se tiču nacionalnih manjina, čini se da je postignut balans u poštovanju manjinskih prava u obe ove oblasti. Glavni zadatak države ostaje primena zakona, na šta konstantno upozoravaju i Savet Evrope i Evropska Komisija u svojim izveštajima. U radu se na kraju postavlja pitanje opstanka proizvodnje programa na manjinskim jezicima nakon isteka 5 godine od privatizacije, do kada su novi vlasnici ugovorom obavezani da proizvode program u skladu sa zatečenom programskom šemom te se predlaže da država što pre načini sveobuhvatnu Strategiju o očuvanju medija koji proizvode i emituju program na manjinskim jezicima, kako ne bi došlo do situacije da prava manjina na informisanje i slobodu izražavanja na sopstvenom jeziku već za koju godinu budu ozbiljno ugrožena.