Dragan Stanar

Autor u ovom članku istražuje značenje pojma pobeda u ratu i determiniše dva različita značenja – vojna i politička pobeda. Cilj rada je da ukaže na moguće dugotrajne praktične posledice potencijalne semantičke divergencija između ove dve vrste pobede u ratu, iako su one veoma blisko povezane. Kako je priroda rata nužno politička, jedina smislena pobeda u ratu jeste politička pobeda, tj. pobeda kojom se ostvaruje ključni politički cilj rata, a to je stvaranje boljeg, prihvatljivog i održivog mira za pobednika. U slučajevima kada se protivnik „samoˮ vojnički porazi, ali puna politička pobeda izostane, pojavljuje se fenomen „izgubljene pobedeˮ, tj. vojničke pobede koja se nikako ne može kapitalizovati u miru/primirju koje sledi i koja se po pravilu u tom periodu i „gubiˮ. Pored toga, takva „praznaˮ i pirova vojnička pobeda po pravilu generiše ogroman istorijski teret za naciju-pobednika, koji može predstavljati ozbiljan političko-kulturni balast decenijama, ako ne i vekovima. Autor zaključuje da je neophodno razvijanje svesti, kako u sferi politike tako i kod visokih vojnih oficira, o nužno političkoj prirodi i logici rata koja mora da diktira sve odluke tokom oružanog sukoba i koja uslovljava opravdanost upotrebe vojne sile u ratu.

Rad analizira implikacije i opasnosti konstrukcije normativne teorije pravednog mira. Rad nije kritika bilo koje konkretne teorije pravednog mira koja pretenduje da bude opšteprihvaćena, budući da ona kao takva trenutno ne postoji, već nastoji ukazati na probleme koji mogu proizići iz konstrukcije jedne takve normativne teorije. U poslednjih dvadesetak godina evidentna je pojačana diskusija o pravednom miru, koja se uglavnom oslanja na Kantove ideje, i zalaganje za stvaranje jedne opšte teorije pravednog mira. Analizom osnovnih elemenata takve jedne teorije, bazirane na definitivnim članovima, tj. zapovestima večnog mira, i razvijanjem implikacija savremene interpretacija Kanta, rad nastoji pokazati veliku praktičnu opasnost koju bi teorija pravednog mira mogla imati, kao i skrenuti pažnju na njene moguće zloupotrebe. Pored toga što se čini nemogućim rešiti neke predočene probleme prilikom definisanja pravde i mira, teorija pravednog mira nužno bi konstruisala i koncept nepravednog mira, koji bi služio kao teorijsko opravdanje intervencionizma i globalnog paternalizma velikih sila, kao i direktan povod za „pravedne” ratove koji bi bili okrenuti protiv „nepravednog” mira u nastojanju postizanja jedinog vrednog, „pravednog” mira, bez obzira na stabilnost i uslove bilo kojeg postojećeg, manje-od-pravednog, mira. Konačan rezultat ovakvog neokrstaškog pristupa razmatranju opravdanosti mira i rata bilo bi nametanje jednog „idealnog” tipa mira na celokupno čovečanstvo, i to ideala nužno konstruisanog iz perspektive jedne ideologije, što bi za rezultat imalo generisanje Kantovskog stanja večnom mira groblja.

U ovom radu autor se bavi pitanjem opravdanosti upotrebe oružanih snaga, tj. vojske protiv terorizma. Cilj rada jeste ispitivanje kompatibilnosti misije i prirode oružanih snaga, sa osvrtom na Vojsku Srbije, sa terorizmom kao oblikom političkog nasilja. Analizom definicija terorizma, ali i problema prilikom definisanja ovog fenomena, autor nastoji pokazati da je taj oblik političkog nasilja moguć samo i isključivo u miru. Sa druge strane, borbena upotreba vojske mora se ograničiti samo na stanje rata, dok u stanju mira vojska svoje dodatne zadatke može vršiti samo neborbeno. U sadašnjoj paradigmi terorizma, koja je aktuelna od 2001. godine, upotreba vojske ima izuzetno negativne implikacije. Brisanjem granice između rata i mira, što je jedan od rezultata savremenog „rata protiv terorizma“ omogućava se policizacija vojske i upotreba protiv terorizma, ali se svet istovremeno uvodi u veoma opasno stanje permanentnog kvazi-rata, u kojem svako ko se označi kao terorista istovremeno gubi i prava kriminalca u miru i prava borca u ratu.

Višeznačost pojma moral je u vojnom diskursu naročito evidentna, ali i nedovoljno definisana. Ova nedovoljna pojmovna razjašnjenost prouzrokuje razne vrste implikacija i praktičnih problema, koji se najviše manifestuju u vidu zanemarivanja ili potpunog ignorisanja vrednosnog značenja pojma moral u vojnom diskursu, redukujući pri tome značenje pojma moral u vojsci samo na borbeni moral. Borbeni moral predstavlja više psihološko-andragošku nego etičku kategoriju, a je njegovo izjednačavanje sa celokupnom sadržinom vojnog etosa površno, pogrešno i štetno. Cilj ovog rada jeste da pokaže da vrednostno značenje termina moral nije u koliziji sa borbenim moralom, već naprotiv – da su ova dva značenja komplementarna, i da oba moraju biti deo onoga što podrazumevamo pod vojnom etikom ili vojnim etosom. Metodom analize istorijskih iskustava i savremenih dešavanja i indukcijom pojedinačnih stavova direktnih učesnika u oružanim sukobima skupljenih tokom godina, uz strukturnu analizu pojma borbenog morala, autor kroz argumentovanje neophodnosti prepoznavanja i vrednosno-moralnog, tj. „etičkog“ činioca borbenog morala kao važne determinante borbenog morala u procesu naučne sinteze pokazuje nužnu i neraskidivu vezu oba značenja pojma moral unutar vojnog etosa. Zanemarivanje uticaja kršenja moralnih normi na stanje borbenog morala predstavlja opasan redukcionizam koji može imati dalekosežne negativne implikacije po vojsku i društvo.

Kriterijum mogućnosti pobede (racionalnih izgleda pobede) u ratu predstavlja jedan od najkontraverznijih kriterijuma Jus ad Bellum koncepcije, elementa teorije pravednog rata, i veoma često se pogrešno interpretira. Ovaj rad ima za cilj da pokaže da se kriterijum mogućnosti pobede opravdano nalazi u teoriji pravednog rata, objašnjavajući kome se zapravo on obraća, i prema kome su moralno odgovorni oni koji ga krše. Takođe, rad će ponuditi i objašnjenje i primer izuzetka od važenja ovog kriterijuma, i to na primeru Topličkog ustanka u Prvom svetskom ratu. Pored toga, rad će objasniti i na koji je način ovaj kriterijum veoma snažan argument za tradicionalno shvatanje nužne odvojenosti Jus ad Bellum i Jus in Bello koncepcija unutar teorije pravednog rata. Konačno, namera je pokazati zašto je poštovanje ovog kriterijuma teorije pravednog rata nužno za sve nacije, a pogotovo za one nacije čiji identitet počiva na idejama žrtvovanja i transcendencije ovozemaljskog, kakva je i srpska nacija.

This paper aims to prove how revisionism of the traditional just war theory introduces a new generation of war. These new revisionist wars are actually theoretical and propaganda wars against the possibility of war and thus sovereignty of states. They criminalize the conflict, transforming it into global police action of large powers with mighty propaganda machineries and international influence against “criminal” smaller states which theoretically lose their right of self-defense. We offer an abundance of reasons why revisionism that postulates moral asymmetry of combatants is false and ill-founded, and analyze its implications on wars. By analyzing new conflicts from the perspective of revisionism, we prove that these conflicts lack the necessary elements and attributes of war, and that they cannot be defined as such. Finally, we express our belief that revisionism of the just war theory is an elaborate attempt to negate the possibility of war for sovereign countries, thus negating its freedom and an attempt to theoretically justify violent modes of globalization and neo-imperialism.