Dragan R. Simić

Many critics of Donald Trump argue that Donald Trump’s Grand Strategy is an absence of Grand Strategy or that his foreign and security policy is driven by impulses and tactical approach. However, such policy leaves us with practical consequences which mean that we have to follow this sort of a Donald Trump approach to foreign affairs and politics in general. The best guide in that sense would be the 2017 U. S. National Security Strategy idea of principled realism which is the most important written strategic statement of the Trump administration up to this date. If Trump’s approach “is guided by outcomes not ideology” and if “prosperity depend on strong, sovereign nations that respect their citizens at home and cooperate to advance peace abroad”, then the U. S. policy to Western Balkans has to be considered in that context. The Prespa agreement between Greece and North Macedonia is one form of that approach put in practice. Having in mind Belgrade–Pristina negotiations and Bosnia and Herzegovina’s future as well, the main thesis of this paper is that we may expect some kind of unusual approach from the United States to this region, different from the framework that was set up in the 1990s. That will have consequences both for the region and for the outside great powers, especially the European Union.

Iako većina istraživača smatra da postoji visok stepen saglasnosti kad je reč o istoriji discipli­ne i njenim razvojnim fazama, paradoksalno upravo u toj činjenici leži problem. Sve je vidljiviji, naime, jaz između onoga što je višedecenijskim ponavljanjem postalo gotovo mit s jedne, i stvarne istorije sa svim njenim otvorenim pitanjima i protivrečnostima, s druge strane. Uprkos verovanju kako su stvari povodom nastanka i razvoja „oblasti međunarodnih odnosa” opštepoznate, broj onih koji iznova pišu istoriju discipline neprestano raste; podjednako sa nivoa ukupnih međunarodnih odnosa i iz uglova pojedinih država. Nije u svakom od ovih slučajeva samo traganje za istinom pokretač istraživačkih napora: neretko se u takvim pokušajima lako raspoznaje i interes da određenim tumačenjima procesa i stavova istaknutih teoretičara i praktičara međunarodne politike budu potvrđena ili opovrgnuta stanovišta u aktuelnim raspravama. Važno je ovde reći i to da je prečesto i nekritičko dovođenje u vezu sta­vova korifeja političke teorije i filozofije često išlo na štetu doprinosa koji su pružali upravo teoretičari samih međunarodnih odnosa. Teško je, razume se, poricati bilo kakvu vezu i utemeljenost savremene teorije međunarodnih odnosa u stavovima jednog Tukidida, Platona, Aristotela ili novovekovnih veličina u oblasti političke teorije kao što su Hobs, Makijaveli, Boden,... ipak, bez uzimanja u obzir okolnosti u kojima su delovali brojni istoričari, filozofi ili teolozi, nesumnjiva vrednost njihovih misaonih dometa neće danas imati veliku saznajnu težinu, da i ne govorimo o olakom posezanju u daleku istoriju, čak i iskrivljavanju pojedinih stavova kako bi što bolje poslužili svrsi tekućih nadgornjavanja.

Gotovo neizmenjen u prva tri veka postojanja, međunarodni poredak se temeljio na ravnoteži snaga, diplomatiji, savezima, međunarodnom pravu i, nešto kasnije, međunarodnim organizacijama kao svojim ključnim činiocima i subjektima. U jednom takvom poretku, suverene i nezavisne države u uslovima nepostojanja središnje vlasti anarhije ali ne i haosa ipak prihvataju i priznaju zajedničke standarde ponašanja i međudejstva. Može se govoriti o političkoj, diplomatskoj, pravnoj, ekonomskoj i vojnoj strani određenog međunarodnog poretka budući da se kao si­nonim poretku najčešće upotrebljava pojam međunarodni sistem, neophodno je kazati da poredak za razliku od sistema podrazumeva kao svoju posebnost, pored postojanja međudejstva država, još i usvojena pravila ponašanja i zajedničke vrednosti. Svaki pore­dak je istovremeno i sistem; s druge strane, osnovano je pitanje da li, i koliko, u određenom sistemu ima odnosa koji odlikuju društveni i međunarodni poredak. Međunarodni poredak država, posebno u nekoliko poslednjih decenija, sve dublje uranja u širi­ne globalnog društva in statu nascendi dobijajući pri tome amorfan oblik: uporedo postoje i bore se za pretežnost najmanje dva poretka poredak čiji su glavni subjekti države i koji je oslonjen na ravnotežu snaga, polaran raspored moći (ne isključujući pri tome i hegemonsku i imperijalnu strukturu moći) i različite ob­like kolektivne bezbednosti na jednoj strani, kao i svetski pore­dak sa pojedincima kao glavnim subjektima utemeljen u idejama, normama, vrednostima i institucijama koje ih pridržavaju, pore­dak ljudske bezbednosti i ljudskih prava, guste mreže globalnog upravljanja koji počiva na novom odnosu do tada preovlađujućeg političkog nad ekonomskim i okolinskim, na drugoj strani.

U ovom radu autori dovode u pitanje glavne argumente deklinista u pogledu neminovnosti opadanja američke moći. Navodeći osam argumenata protiv deklinističkih učenja, cilj rada je da se pokaže da u međunarodnim odnosima, pogotovo u pogledu procene nečije moći ne postoji apsolutna sigurnost da će se nešto desiti onako kako to najveći broj ljudi očekuje. Konvencionalne mudrosti često znaju da pokleknu pred nepredvidivostima dešavanja a determinizam u međunarodnim odnosima ima mnogo teže uslove za život nego što je to slučaj u nekim drugim oblastima ljudskog delovanja.

Predmet ovog osvrta je analiza teksta Semjuela Hantingtona, „Sukob civilizacija“, koji je pre dvadeset godina objavljen na stranicama poznatog časopisa „Foreign Affairs“. Cilj rada je da se sa ovog vremenskog odstojanja ukaže na kretanja koja je Hantington u svojoj zamisli budućnosti uspešno predvideo, a koja nije, kao i da se istovremeno proceni značaj ove zamisli u promišljanju ključnih odlika sveta posle Hladnog rata. Pored osnovnih Hantingtonovih stavova, predstavljaju se i najpoznatije kritike upućene ovom tekstu; naročita pažnja biće posvećena civilizacijama kao činiocima ali i mogućim glavnim subjektima svetske politike u budućnosti s posebnim osvrtom na pitanja njihovog identiteta. Hantington vidi u religijama glavnu pokretačku snagu savremenih i budućih međunarodnih odnosa. Iako država, napadnuta „odozgo i odozdo“, opstaje kao glavni subjekt svetske politike, ne treba isključiti mogućnost da u budućnosti civilizacije i drugi činioci i akteri privremeno ili trajno ugroze mesto i ulogu država u međunarodnom sistemu i globalizovanoj svetskoj politici.