Dragan Đukanović

Geneza regionalne saradnje na Zapadnom Balkanu protekle dve i po decenije imala je različite etape, uz dugotrajne krize i probleme u vezi sa razvojem vlastitog koncepta. U ovom radu autori stoga analiziraju njene dosadašnje domete, sa posebnim akcentom na period nakon transformacije Pakta za stabilnost u Jugoistočnoj Evropi u Savet za regionalnu saradnju početkom 2008. godine, kao i na pokušaj rekonceptualizovanja saradnje u okviru Zapadnobalkanske šestorke tokom 2013. godine. Istovremeno oni pažnju posvećuju i dometima Berlinskog procesa nakon 2014. godine i stvaranja novog oblika prelaska regionalne saradnje u regionalnu ekonomsku integraciju (Zajedničko regionalno tržište) s kraja 2020. godine. U tom kontekstu autori razmatraju da li će da usledi i produbljivanje političke saradnje kroz eventualno osnivanje zajedničkog parlamenta Zapadnog Balkana i uvođenje redovnih sastanka predsednika vlada i ministara inostranih poslova. Autori zato ukazuju i na određena strahovanja u regionu da bi već otpočeta integracija u oblasti ekonomske saradnje, koja bi bila praćena i produbljenom političkom saradnjom, mogla rezultirati osnivanjem „Balkanske unije”. To suštinski nailazi na značajne otpore i protivljenja u regionu Zapadnog Balkana zbog straha da će ona postati trajno rešenje, koje kao takvo dugoročno isključuje članstvo država regiona u Evropskoj uniji.

In this article, the authors analyze the most significant achievements of the current dynamics of the accession of the Western Balkans to the EU (Process of Stabilization and Association), with a special emphasis on numerous issues that stand in the “European way” of these countries. In this context, a specific analysis will be linked to numerous internal problems in the Western Balkans countries, as well as in their bilateral relations, and how does this affect the possible acceleration of the European integration process. Of course, the authors in this paper devoted considerable attention to the role of “non-EU” countries in the region of the Western Balkans, especially the Russian Federation, the Republic of Turkey and the People's Republic of China. Also, the presentation will discuss how the countries of the Western Europe, which obviously will remain dominant in the European Union in the next period (Germany, France and Italy) will position themselves concerning a new enlargement of the EU to the Western Balkans. Also, the unfinished process of Brexit (2016) opens up some problems when it comes to the entering the countries of the Western Balkans into the European Union. Certainly, there are some "weak points" in the European integration process of the Western Balkans countries (corruption and organized crime in the case of Montenegro, relations with the government in Pristina when it comes to Serbia, etc.).

U ovom radu autor ukazuje na genezu postepenog aktuelizovanja hrvatskog pitanja nakon formiranja Federacije Bosne i Hercegovine u Vašingtonu tokom marta 1994. godi­ne i Dejtonskog sporazuma krajem 1995. godine. Naime, posebno u periodu nakon 2000. godine dolazi do porasta nezadovoljstva bh. Hrvata u vezi sa njihovim statusom, kako na nivou entiteta Federacije BiH, tako i na nivou države Bosne i Hercegovine. Prvobitno su ovi predlozi nailazili na oštru osudu predstavnika međunarodne zajednice u BiH, ali je posle 2007. godine i usvajanja „Kreševske deklaracije“, iza koje su stale najuticajnije stranke bh. Hrvata ovakvo stanje postepeno izmenjeno. U tom smislu autor pristupa i analizi odnosa pre svega Sjedinjenih Američkih Država i Evropske unije u vezi sa postojećim dvoentitetskim ustavnim ustrojstvom Bo­sne i Hercegovine. S tim u vezi ukazuje na određene postupne promene u njihovom viđenju navedenog pitanja, tj. u vezi sa načelom dodatnog (etno)federalizama i formiranja tzv. trećeg (hrvatskog) entiteta.

Odnose između Republike Srbije i Crne Gore posle nestanka njihove zajedničke države 2006. godine odlikovale su brojne oscilacije. Oni su umnogome bili vezani i za interpesonalne odnose između nosilaca vlasti u Beogradu i Podgorici. Takođe, jednostrano proglašenje kosovske nezavisnosti 2008. godine i priznanje tog čina od strane zvanične Podgorice remetilo je odnose između dveju zemalja u kasnijem periodu. Ipak, nakon dolaska Srpske napredne stranke na vlast u Srbiji 2012. godine evidentan je novi i povoljniji trend u bilateralnim odnosima sa Crnom Gorom. Autor, s tim u vezi, ukazuje i na pojačan obim međusobnih poseta zvaničnika dveju država tokom 2013. i 2014. godine. Srpsko-crnogorske odnose, kako podvlači autor, karakterišu i određeni konstantni problemi, a koji su vezani za još uvek nedefinisanu međudržavnu granicu i položaj Srba u Crnoj Gori/Crnogoraca u Srbiji. Takođe, značajan problem predstavlja i odsustvo potpisivanja međudržavnog sporazuma o dvojnom državljanstvu između Republike Srbije i Crne Gore. Autor, ipak, očekuje da će se u narednom razdoblju srpsko-crnogorski odnosi umnogome poboljšati, kao i da će obe države kao „predvodnice“ procesa evropskih integracija na Zapadnom Balkanu to učiniti i zahvaljujući komplementarnosti njihovih drugih spoljnopolitičkih ciljeva (saradnja u regionu, saradnja u okviru međunarodnih organizacija, i sl.). Na samom kraju rada autor ističe da je neophodno da se vlasti u Beogradu i Podgorici odreknu lošeg nasleđa gotovo dve decenije dugih međusobnih razmirica i nesporazuma, i da dodatno intenziviraju obostranu saradnju.

U ovom radu autor analizira srpsko-bošnjačke odnose tokom XX veka, ali ujedno ukazuje i na poželjnost otpočinjanja i uspešnog okončanja, još 2014. godine najavljenog, srpsko-bošnjačkog dijaloga. U tom smislu on ukazuje i na neuspeh slične inicijative za dijalog iz 1991. godine vezan za „Istorijski srpsko-muslimanski sporazum“, koji je doživeo propast nekoliko meseci nakon objavljivanja. Značajnu pažnju u ovom radu autor je posvetio potencijalnom formatu i načinu realizacije ovog dijaloga, kao i njegovim najznačajnijim akterima i principima na kojima bi počivao. Takođe, autor ukazuje da sam dijalog mora biti što više inkluzivan, te uključivati državne i nedržavne aktere u Bosni i Hercegovini i Srbiji. Takođe, autor podvlači i da nakon okončanja dijaloga treba da postoje određene institucionalne forme koje će nadzirati implementaciju dogovorenih načela. On zato tvrdi da bi bilo značajno osnovati i posebnu komisiju koja bi se bavila pomirenjem između Srba i Bošnjaka, ali i usaglašavanjem sasvim udaljenih interpretacija ratnih zbivanja u Bosni i Hercegovini od 1992. do 1995. godine. Autor posebno ukazuje na značaj vodećih međunarodnih činilaca u ovom delu Evrope prema najavljenom srpsko-bošnjačkom dijalogu. S tim u vezi on ukazuje na stavove Savezne Republike Nemačke, Sjedinjenih Američkih Država, Evropske unije, Turske i Ruske Federacije. Na samom kraju rada autor zaključuje da bi uspešni epilog srpsko-bošnjačkog dijaloga doprineo punoj stabilizaciji stanja na Zapadnom Balkanu, te da bi otklonio potencijalne osnove za ponovnu erupciju etnički motivisanog nasilja.

In the course of the article authors examine foreign policy activities of the Republic of Croatia regarding the delimitation processes with their ex-Yugoslav neighbors, Slovenia, Bosnia and Herzegovina and Montenegro, in the Adriatic region. Authors start from the thesis that Croatia’s aim is to reach a position of strategic dominance in the Eastern Adriatic Sea through these processes. Cro­atia is interpreting international legal rules on maritime delimitation narrowly and distortedly, and disregards principles of equity and good-neighborliness. It also relies upon historic titles that have no basis in the practice of delimitation of former Yugoslav republics. At the same time vital interests of its neighbors for equitable results in these delimitations is in stark contrast with Croatia’s negligible gains for its economy which would proceed from delimitation fa­vored by Croatia. From all these arguments authors conclude that the primary motivation for Croatia’s arguments in territorial delimitation processes in the Eastern Adriatic region is not the preservation of equitable application of in­ternational law principles, the preservation of good relations with neighbors or the status quo in view of wider integration processes, but a wish to reach a posi­tion of geostrategic dominance through comparative weakening of geostrategic positions of its respective neighbors.

U ovom radu autori analiziraju nastanak i razvoj Berlinskog procesa (2014–), kao inicijative koju je pokrenula Savezna Republika Nemačka prema državama Zapadnog Balkana, a sa prevashodnim ciljem ubrzanja njihovih evropskih integracija, ekonomskog i infrastrukturnog razvoja, kao i unapređenja regionalne saradnje. SR Nemačka je uspela da zahvaljujući ojačavanju svoje uloge na Zapadnom Balkanu, u Berlinski proces uključi Austriju, Francusku i Italiju. Veoma je bitno da države Zapadnog Balkana u što je moguće većoj meri ispune i sprovedu ono na šta su se obavezale u okviru Berlinskog procesa, a kako bi ubrzale pristupanje Evropskoj uniji i unapredile međusobnu saradnju prevashodno kroz rešavanje brojnih nagomilanih bilateralnih problema. Sa druge strane, Nemačka je obećala finansijsku i stručnu pomoć u realizaciji brojnih infrastrukturnih, energetskih i obrazovnih projekata u regionu Zapadnog Balkana.