Branko Nadoveza

Luka Zrnić je napisao više dela, uglavnom naučnih brošura, koje su na granici publicistike i nauke. Ne poseduju osoben naučni doprinos, ali su značajne jer u stvorene početkom 20. veka. U svojim radovima o demokratiji, veri, državi, institucijama, Zrnić podržava moderno u odnosu na tradiciju i konzervativizam. Po opredeljenju je legitimista i pacifista. Nije pristalica socijaldemokratske ideje koja je tada imala obeležja komunističke ideologije i težnje ka revoluciji i ukidanju privatne svojine. Po njemu društvo mora imati sponu rada i kapitala. Bio je pesimista u pogledu utapanja srpskog naroda u jugoslovensku državu, smatrajući da su velike istorijske razlike između Srba, Hrvata i Slovenaca.

Radomir Lukić je u mnogim svojim radovima dao veliki doprinos politikološkoj nauci i filozofiji prava. Gotovo da nema društvene pojave koju on nije sagledao ne samo sa pravne pozicije, već i sa pozicije politikologije i filozofije prava. Smatrajući da između tih struktura često i nema granice.

Ideja komunističkog pokreta u Jugoslaviji je bila od početka da se Kosovo izuzme iz sastava Srbije zbog navodnog većeg broja Albanaca od Srba na Kosovu i njihovog tretiranja kao nacionalne manjine. Spletom istorijskih okolnosti tu ideju su počeli da ostvaruju od 1944. zaključno sa Ustavom 1974. godine. Problem Kosova faktički postoji od 1944, kada komunističko rukovodstvo počinje njegovo izdvajanje kroz autonomiju iz već osakaćene Srbije i srpskog naroda. Dalje se to urušava pripajanjem delova tzv. Centralne Srbije i pravnim državnim ingerencijama Kosova umesto autonomije, posebno Ustavom iz 1974. Srpsko rukovodstvo marta 1989. poništava državne ingerencije Kosova, ali tada dolazi do raspada Jugoslavije, separatističkih tendencija na Kosovu, koje su kulminirale intervencijom NATO 1999. godine i nasilnim izdvajanjem Kosova iz Srbije sa još uvek nejasnim posledicama tog pitanja.

Milovan Milovanović se bavio problemom istočnog pitanja, tj. politike balkanskih država i velikih evropskih sila prema problemu istočnog pitanja u drugoj polovini 19. veka. Posebno se bavio srpsko-bugarskim odnosima, njihovom istorijskom i savremenom problemu. Jedan je od prvih autora koji se počeo ozbiljno baviti srpsko-hrvatskim odnosima.

Ste­van Ra­do­sa­vlje­vić Bdin spada u nedovoljno istraženu ličnost srpske nacionalne politike krajem 19. i početkom 20. veka. Pisao je stručne radove o srpskoj nacionalnoj politici i položaju srpskog naroda u Osmanskoj imperiji i zalagao se za kulturnu i političku akciju Srbije. Po­li­tič­ki je bio pro­tiv­nik ra­di­ka­la, ali u mno­gim shva­ta­nji­ma po­go­to­vo u ak­ci­ji pre­ma Ju­žnoj i Sta­roj Sr­bi­ji, ni­je se mno­go raz­li­ko­vao od njih.

Rad se bavi problemom uloge Josipa Broza Tita u sužavanju srpskog etničkog i teritorijalnog prostora u korist ostalih naroda Hrvata, Muslimana, Crnogoraca i Makedonaca. Tito je to radio pod maskom komunističke ideologije i stava o permanentnoj velikosrpskoj opasno­sti. Titova Jugoslavija bila je „država ravnoteže“ koja se zasnivala na tezi „slaba Srbija, jaka Jugoslavija“, što predstavlja logički i politički apsurd jedne „nedovršene države“.

Tokom postojanja konkordata uvek se postavljalo pitate da li je reč o specifičnom međunarodnom ugo­voru i predmetu međunarodnog javnog prava ili političkoj akciji Vatikana i Rimokatoličke crkve prema suverenim državama a naročito prema pravoslavlju i slovenstvu.

Uticaj masonerije u Kraljevini Srbiji u nekoliko decenija XIX veka, za vladavine dinastije Obrenović, zatim njen uticaj na promenu dinastije početkom XX veka i do Prvog svetskog rata bio je vrlo bitan u kreiranju spoljne politike koja je na kraju dovela do ulaska Srbije na stranu Antante u svetskom ratu a protiv centralnih sila sa svim posledicama koje su usledile po srpski narod. Masonerija je sa manje ili više uspeha uticala na sve bitne političke figure u Kraljevini Srbiji. To se odnosi i na Nikolu Pašića a posebno na Milovana Milovanovića i Milenka Vesnića. Posle majskog prevrata uticaj masonerije vršen je u smislu frankofilske politike u Srbiji.

Nikola Stojanović, član Jugoslovenskog Odbora i istaknuti političar u prvoj jugoslovenskoj državi smatrao je da je odnos centralizma i decentralizma ključni u izgradnji Jugoslavije. Bio je protiv separa­tizma ali istovremeno i protiv unitarizma u izgradnji Kraljevine SHS a potom Jugoslavije.

Vladimir Karić je bio poznati geograf, naučni, kulturni i nacionalni radnik srpskog naroda druge polovine 19. veka. Njegovo delo „Srpske zemlje“ postalo je jedno od prvih kapitalnih dela koji opisuje državotvorno, privredno i kulturno stanje srpskog naroda na Balkanu. Petar Šreplović je za srpski etnički prostor imao slične stavove kao i V. Karić. Obojica su se zalagala za ujedinjenje srpskog naroda.

Fedor Nikić tokom svoje naučne karijere bavio se problemima, odnosima i ličnostima novije srpske istorije. Posebno se bavio problemom mađarskog revolucionizma i pretenzijama ka srpskoj Vojvodini. Obradio je fenomen centralizma vlasti, te decentralizacije i lokalne samouprave u Srbiji, od Karađorđa kroz ceo 19. vek, sve do ujedinjenja u Kraljevinu SHS/Jugoslaviju, 1918. godine. Problemom decentralizacije se bavio kao odnosima u Austrougarskoj monarhiji i kasnije u Kraljevini SHS. U radu kojim prezentujemo ključne delove Nikićeve istorijske i pravno-politikološke misli, obradili smo decentralizaciju, lokalnu samoupravu i opštinu. Decentralizacija, kako ističe Nikić, ne sme da ugrožava centralnu vlast, mora biti u službi funkcionalnosti države, svakodnevnim problemima ljudi. Lokalnu samoupravu je gledao kao pre svega ekonomski i kulturni problem. Osnova lokalne samouprave je opština. Najveći nivo samouprave je osnovno i srednjoškolsko obrazovanje. Smatrao je da određeni krugovi mađarske politike u Vojvodini decentralizuju i lokalnu samoupravu mogu zloupotrebiti u svoje separatističke planove. Pisao je o sličnom problemu i kod ostalih evropskih naroda. Njegovi radovi imaju pre svega politikološki karakter i često su na granici nauke i publicistike. Nikić se bavio i socijalnom istorijom smatrajući da se mora poraditi na kulturnom uzdizanju seljaštva. Kraće vreme se iz tih razloga posvetio i političkom delovanju, te je prišao Savezu zemljoradnika (1920) i postao i glavni sekretar stranke. Posle izbora 1921, razočaran u politiku okrenuo se naučnom i nacionalnom radu.